Kurmanci 55 - Institut kurde de Paris

KURMANCÎ
hejmar 55 - Payîza 2014
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
Ehmedê Xanî
(Sedsala XVII)
rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravayê kurmancî
Civîna Stockholmê
Civîna Kurmancî ya 55an rojên di navbera 13 – 20.12.2014an de li Kitêbxaneya Kurdî
li bajarê Stockholmê hat li dar xistin.
Di vê civînê de li ser van babetan hat kar kirin: Peyvên ji ”Folklorê Kurdî” ya Sadiq
Bahaeddîn Amedî, Peyvên ji “Hikyatêd Cimaeta Kurdîyê” ya Hecîyê Cindî,
Termînolojîya Pizîşkî, Peyvên ji Dîwana Laleş ya Şêx Memdûhê Birîfkanî, Devokê
Berrîya Mêrdînê, Peyvên Ji Gundê Mêrxasan ya Elîyê Evdirehman û Hin peyvên
nenas /kêmnas.
Ev hevalên han beşdarî civînê bûn: Mistefa Aydogan (Mêrdîn), Rojen Barnas
(Diyarbekir), Lezgînê Çalî (Barzan), Elîşêr (Wan), Rênas Awdal (Zaxo), Newzad
Hirorî (Dihok), Sidqî Hirorî (Dihok), Hemîd Kiliçasalan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî
(Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Zinar Soran (Dêrik), Têmûrê Xelîl (Rewan), Reşo
Zîlan (Agirî).
Berhemên ji xebata civînê li vê jêrê têne pêşkêş kirin.
Peyvên ji Gundê Mêrxasan
ya Elîyê Evdirehman
-I-
kurdî
agirdewran
berawirî hevdu kirin; qincilandin ser hev,
xwe qoçandina ser hev
bêterşe; bêteşe
bînber; bêhnber
cem kirin; cemandin, civandin, xirve kirin
çilo; çilû
xwe çivilandin; xwe civilandin
darînek
egle kirin
fek; dev
hetimîn; cehimîn
heyse-beys; xurtoşe, hele-bel
hêbet
hît
hilcinîn; hiljenîn
vehirmijîn
hoşev; hoşib
kelêşk; kelêjk
tirkî
yoğun bir biçimde yapılan atak
iki büklüm olmak
biçimsiz
canlı
toplamak
yemlik meşe yaprağı
büzülmek, kabuğuna çekilmek
köpek yalağı
durdurmak, oyalamak
ağız
defolmak
hengame, kargaşa
heybet
büyük taş, kaya
duvar örmek
yeniden güzelliğine ermek
yüksek boylu ve içinde zorla
yürünebilinen otluk yer
bir deri bir kemik olan hayvan,
zayıf hayvan
çorak verimsiz toprak
deşmek
et parçacığı
klübe
kepûr; kepir
kewrek kirin
kirtik-kirtikî; pirtî pirtî, çîtî çîtî, çêtî çêtî
kizox; kozix, kuzix, holik, kox, kolik,
koxik, kokel
leq lê ketin
kaçışmak
malîvan; neferên malê
aile bireyleri
livat; lebat
mencenêq; mencenîq
milmilîn
peçinîn; nixamtin, niximandin, nixaftin
pirîsk; çirîsk
pirpişîn; pilpişîn, pişpişîn
kıpırtı
1. mancınık; 2. namert; 3. fırlama
salınmak
üstünü örtmek
kıvılcım
şişmek, kabarmak
fransizî
salve
se replier, se blottir
difforme
vivant
rassembler, réunir
fourrage de feuilles de chêne
se recroqueviller
mangeoire pour chien
retenir, retarder
bouche
s’en aller, décamper, foutre le camp
pagaille, remue-ménage, confusion
majesté
roc, rocher
bâtir un mur
retrouver sa beauté
endroit couvert de hautes
herbes
animal squelettique
terre aride
percer, éventrer
un petit bout de viande
cabane, hutte
Amadekar: Têmûrê XELÎL
îngilîzî
salvo, volley fire
to squat down, to huddle up
formless, shapeless, strangely shaped
living
to collect, to gather
oak leaves used as fodder
to shrivel
feeding bowl (for dogs)
to delay, to detain
mouth
to go away, to clear off
chaos, mess, confusion
majesty, awe
large stone, rock
to build a wall
to regain one’s beauty
tarea covered with tall grass
very thin animal, skelletic animal
barren land
to tear open, to disembowel
a small piece of meat
hut, shed
se débander, se disperser dans
le désordre
remuement, mouvement léger
to disperse, to scatter
1. catapulte, levier; 2. lâche;
3. bâtard
se pavaner
couvrir, envelopper
étincelle
enfler, être balloné
1. catapult; 2. coward;
3. bastard
to prance, to show off
to cover
spark
to swell, to be swollen
membre de la famille, familier
slight movement or motion
family member
Sadiq Bahaeddîn Amêdî
-V-
“Folklorê Kurdî”
Amadekar: ELÎŞÊR
kurdî
kurrî; kurîk
kavlan; qewlik
cinînk
tanc; tac
helêxistin; li dar xistin
bestî
tirkî
eşek veya at yavrusu
kılıf
küçük bostan
taç
tertiplemek
kumsalda yetişen kavun karpuz
Leyla û Mecrum
tal; tak, ta
qoqil
biçak ucu
soyunu tüketmek, kökünü kazimak
ısırmak
ısırık
sökülmek, çözülmek
sökmek, çözmek
eski arkadaş, candan dost
yanına, …e/a
kadar
karasinek
fırlamak, sıçramak
oturmak, konmak
yaklaşık 3 kiloluk ağırlık birimi
fransizî
petit d’un âne ou d’un cheval
étui
potager
couronne
organiser, mettre sur pied
pastèque ou melon des terrains
sablonneux
pointe du couteau,
déraciner, éradiquer
mordre
morsure
se défaire, se dissoudre, se désagréger
défaire, dissoudre, désagréger
ami fidèle, ami intime
chez
autant que
mouche
jaillir, gicler
s’asseoir, se poser, se nicher
poids d’environ 3 kg
knife tip, knife point
to uproot
to bite
wound left by a bite, bite
to dissolve, to disintegrate
to undo, to dissolve
old friend, close friend
at
as much as
fly
to splash, to squirt
to alight, to perch, to sit down
about 6 pounds weight
kar tabakası
delik
couche de neige
trou
layer of snow
hole
emsal, tay, denk
buraya
çemremek
çıkışmak
pair, homologue, du même rang
par ici
enrouler
admonester, réprimander
peer, someone of equal rank
hither, to this way
to roll up
to rebuke, to chide, to reprimand
serkêr
vebirandin
leq dan; gestin, gez kirin, kit kirin
leq; gez, kit
verisîn, veristin
verisandin
qermebira; qirmebira
lalî; ba, cem, def, nik
temet; qasî
mêşereş
peşîn; pişkîn, pekîn
nihiştin; nihîn, niştin, veniştin, dadan, xwe danîn
min
Sîseban
hevkûf; hevta, hemta
hêve; bi vir de
miştin
lê xurrîn
Zembîlfiroş
ser bi ser
kurdî
bargiran
berahî; berê
bêvar; bîvar, bîvêr, bîmar
bîv; delîve, keys, fersend
hijîn; hejîn
helpeqijîn; hilpeqijîn
hewdan
hevgur; hogir:
gêlme: girara gavanan
mirîstin; mirisîn
qeft; qevd
qar
rind
şehyan; şahî, dawet
şermende; şermîn
sorepel
terzin; terazin
vehandin: hûnandin,
vehûnandin, vehûnan
zerdav
Kurmancî hejmar - 55 -
Peyvên ji dîwana
Şêx Memdûhê Birîfkanî
eşdeğer ölçüde takas
tirkî
sorumluluğu ağır
önceki
hasta
firsat
sallanmak, sarsılmak, titremek
fışkırmak
1. iltihaplanmak; 2. yangı, iltihap
can arkadaşı
çoban ve sığırtmaçların hayvan
sahiplerinden toplayıp aynı kaba
koydukları yemek
emmek
tutam
sessizlik, sükünet
güzel, uyumlu, iyi
şenlik, düğün
mahcup
köz
güneşe bakan yeşil yüksek
dag yamacı
örmek
safra suyu
troc par échange de quantités égales
îngilîzî
foal
case, sheaf, cover
vegetable garden
crown, diadem
to arrange, to set up, to organize
watermelon
barter with equal quantities
Amadekar: Emîn NAROZÎ
fransizî
qui a de lourdes responsabilité
précédent
malade
opportunité
bouger, s’ébranler
jaillir
1. s’infecter ; 2. infection
ami intime
pot-pourri des mets divers collectés
par un berger ou un bouvier auprès
des villageois
téter, sucer
poignée, petite quantité
calme, silence
beau, bon, avenant
fête, festivité
confus, honteux
braise
versant de montagne exposé au soleil
to suck
pinch, small amount
silence, calm
beautiful, good, pleasant
feast, festivity
ashamed, comfused
embers
sunny hillside or slope
bile
bile
tisser
îngilîzî
having great responsibility
previous
diseased, sick
opportunity
to move, to set off
to burst, to erupt
1. to become infected; 2. infection
intimate friend, close friend
mixed food gathered from the owners
of animals by a shepherd or a herdsman
to weave
-2-
Folklor
- VII -
“Hikyatêd Cimaeta Kurdîyê” ya Hecîyê Cindî
kurdî
kîlerdar
malmêr
malbavan
xemkêş: xemxwer
gazinîn
tulim
kûrnêt; kûrnîyet
tûjfikir; tîj
nitirandin
kate: kade
dabelandin: daqultandin, da’ûran
kaş (mê): kêş, wezn
tawa (taba) xwe anîn
çeper; perçîn, pêjan, perjan, sênc, tan
miqaze; mexaze
hol bûn; gindirîn, girêl bûn, gurîl bûn,
tilor bûn, gêr bûn
kurdî
kabik; pehnî, panî, pajne
kalik
kalîn
kalî şîn, şînkal
kalxenê
kefandin
kejî; kezî
kel
kêl
kêl; kîle
kel çûn
kelbuhartî
kelkele; kelkel, kelekel, kelkelêjan,
gelegerm
kelmîz; mîzoke, birmîz, pirmîz
kelogirî; kelegirî (bûn)
kelpik; qelpik
kemidandin; kemitandin, kemijandin
kemidîn; kemitîn, kemijîn
kemîn; bose
kerrakîtk; kirkirok
kerrane
kerratî; kafirkeratî, kerafî
kevirdeqî
li kolxê şeytên çûn
komisîk
konikê pîrê: tevnika pîrê
pîrik, pîrê, tevnepîrk, pîrtevînk, pîrpîrok
komirîşk, komerîşk, kolemişk:
kose
şara kesrewanî
-3-
fransizî
préposé au cellier
la parentèle du mari
la parentèle du père de l’épouse
qui se fait du souci pour autrui
se plaindre
cornemuse, musette
méditation, pensée profonde
qui a l’esprit vif et affûté
parer, embellir
petit pain au beurre
avaler
poids
endurer, supporter
haie
caverne
rouler, se rouler
îngilîzî
cellar keeper
the husband’s relatives
the wife’s relatives
anxious for others
to complain
bagpipe
meditation
sharp-minded, sharp, smart
to embellish, pattern
a kind of kurdish flat cake
to swallow
weight
to endure, to bear
hedge, fence
cave, cavern
to roll
Devokê Berrîya Mêrdînê
kara bûkê
kardorî
kaşkaşok; xişîlank
kaş kirin; kişandin
kavkulîlk
kayîn
kevnar
ketina kirasan, ketina cilan, bênimêjî
kirş, kirşê zik
kiş, kişkirin
kizirk, kizrik, çizrik
tirkî
kiler sorumlusu
kadının kocasının akrabaları
kadının baba tarafı
başkası için gam yiyen
yakınmak, serzenişte bulunmak
gayda
derin düşünce
keskin fikirli
süslemek
çörek
çiğnemeden yutmak
ağırlık, tartı
dayanmak, tahamül etmek
çit, çeper
mağara, yer altı şehri (masallarda)
yuvarlanmak
Amadekar: Reşo ZÎLAN
tirkî
ökçe
karpuz kavun
melemek
hiç olgunlaşmamış meyve veya sebze
bir gün önceden kalma bulgura su ve
un katılarak pişirilen bulgurçorbası
düğün için geline yapılan hazırlık
nöbetleşe iş
kaygan yer
çekmek, sürüklemek
mantar
1. geviş; 2. geviş getirmek
katlayarak dikmek
kiriş,
1. boynuzlu küçük baş hayvan;
2. damızlık koç, teke, boğa veya
erkek manda
1. teyel, dikiş; 2. karık, agos
kile
taşmak
tadından çıkartmak
yaz günlerinin öğle zamanı
kavurucu sıcak saatleri
altına işeyen
ağlamaklı olma
yara kabuğu
kaynar suya batırmak
kaynar suya batırılmak
pusu
kıkırdak
kocaman
zehir zıkım
taşa çarpma sonucu ayak
parmaklarında oluşan azgın yara
antik, eski, kadim
aybaşı
şişgöbek, göbek
çobanın sürüyü peşinden sürümesi
kuyruk yağının eritildikten sonra
kalan gevrek posası
heba olmak
küme
örümcek ağı
örümcek
köstebek
köse
kesrevani puşu
Amadekar: Hemîd KILIÇASLAN
fransizî
talon
désignation collective pour melon et pastèque
bêler
fruit vert, légume non mûr
soupe faite en ajoutant de la farine et
de l’eau au pilaf de boulgour de la veille
préparatifs faits pour la future mariée
travail en alternance
pente glissante
traîner
champignon
1. rumination ; 2. ruminer
ourler
tendon
1. ovin cornu ;
2 bouc, bélier, taureau ou buffle étalon
1. couture, faufilure ; 2. sillon
boisseau
déborder en bouillant
1) trop bouilli ;
2) (fig.) qui a dépassé la mesure
canicule
incontinent
avoir la gorge nouée, être sur le
point de pleurer
croûte (d’une blessure), escarre
ébouillanter
être ébouillanté
embuscade
cartilage
énorme, colossal
poison amer
blessure au doigt de pied,
écrasé
antique, très ancien
menstruation, règles
embonpoint
faire avancer le troupeau devant soi (berger)
friton
s’en aller à vau-l’eau
petit groupe, regroupement
toile d’araignée
araignée
taupe
glabre, imberbe
foulard royal, foulard de qualité
îngilîzî
heel
melon and water-melon
to bleat
unripe fruit or vegetable
soup made with day-old bulgur,
mixed with water and flour
wedding preparations for the bride
shift work
slippery slope
to draw, to drag
mushroom
1. chewing cud, rumination.
2. to ruminate
to hem
tendon
1. horned sheep or goat;
2. breeding ram, goat, male buffalo
or bull
1. basting, stitch; 2. furrow
bushel
to boil over
1. too much boiled ; tasteless;
2. (fig.) to go too far
heat wave
incontinent
to feel like crying, to have a lump
in the throat
scab (of wound)
to scald
to be scalded
ambush
cartilage
gigantic, enormous
bitter poison
wound of toes crushed by a stone
ancient, old, antique
menstruation, menses
pot-bellied
drive (a herd of animals)
crackling, beats of sheep fat
to go in vain
huddle
spider web
spider
mole
beardless, smooth shaven
kesrevani turban, a high quality scarf
Kurmancî hejmar - 55 -
Hin peyvên kêmnas / nenas
-I-
kurdî
şivqelûn; qelûna doxdirêj
bigîrik; bigîrk
terz; terze, teriz, terg, savarok, şilor
qozeqer; keskesor, keskûsor
pelqaz; pelqik, avzelêlk, berboq
çeqel; kevçîka guh, kovika guh, gofika guhî
qêl; guhan
pexirandin; vepexirandin
(dipexirîne, pexirand, bipexirîne!)
hewl; hewêl, xêl, wîr, wir, şaş, çaxar,
<çavê wî yê çepê hewl bû>
veşikandin; vemalîn, vemaltin, hildan, radan
halojinik: serjinik
jarav kirin; jorav kirin, carî kirin, av tê werdan
gêng; kort, bor
<ev erd gêng e/ gêng maye>
perijîn
<stêrk diperijin>
serpene; rik
pelît; qirme, helîl, kesme, cilt, nanê cil
sparî... bûn; spartin
<sparî Xwedê bî>
hilgiftin;
<hildigive, hilgift, hilgive!>, hilgaftin
gûbeq; gûyê beqan, kevza avê
pazpazûk; şûjik
malkir; malker
heyibîn; heybet girtin, tirs bi ser ketin
<mêrik heyibî û çû>
kelijîn; kelicîn, kelîn:
bacxwer
qingîn: qûrîna qulingan
nebedîyar:
arix-curix
apan
<xalan xelk in, apan mulk in>
xalan
alfêz kirin; alguher kirin: ji rûniştina dûr û dirêj
rabûn û cîhê xwe guhirîn û piçekî li ser xwe gerîn
aqiloşk:
arang kirin; aşî kirin
arang; aşî
avgerden
avgil
badilî
barxan
barxane
bask
bê bineta; bê binyad
bengulî
benporik
berhelînk; hesan
berberang; koka ran, koka hêtê
berfişo; şilope, şilove, şilape:
berg; bergî, bergeh: <berga xanî>
berguhk
berhoste
bertulhêçk; mak
bêjandin; beştin,
<dibêjînim, bêjand, bibêjîne!>, bêjing kirin
bê(h)tin: (dibêt, bêt, bibêt!), bên
(dibê, bêt, bibê!), bêjing kirin, li bêjingê xistin
<ardê xwe bêt, kepeka xwe rêt>
beytûne; beytûte, xapang, fawirme
bêwêrte; bêzarok
birra; tûj
<kêra birra>
tirkî
uzun saplı pipo
tutacak, elecek, sap, kabza
dolu
gök kuşağı
deri ya da ciltte oluşan su kabarcığı
kulak kepçesi
hayvan memesi
eşelemek (tavuklar için)
şaşı,
<sol güzü şaşı idi>
kolları sıvamak
1. kılıbık; 2. kadın işlerini yapan
durulamak
hiç sürülmemiş arazi
<bu arazi hiç sürülmemiş>
ışıldamak, ışın saçmak,
<yıldızlar ışıldıyor>
sırık, herek v b v
köfter, kesme
emanet olmak
<Allaha emanet olasın!>
yukarı kaldırmak
su yosunu
akarsulardaki yassı ve kaygan taş
yuva yapan, yuva kuran
başını alıp kayıplara karışma
<adam başını alıp gitti>
kaynamak
haraç ile geçinen
turna ötüşü
ıssız, sakin tenha yer
işe yaramaz şeyler, kalitesiz seyler
baba tarafından olan akrabaların bütünü,
<anne tarafı eloğlu, baba tarafı
ise servet sayılır>
anne tarafından olan akrabaların bütünü
dinlenmeden sonra hareket etmek,
gezmek
salyangoz
aşı vurmak
aşı
büyük kepçe
kirli su, çamurlu su
kalp romatizması
yük eşyası
depo, ambar
kol
mesnetsiz
örük bağı
saç bağı
bileyi taşı
kasık
sulu kar, sulu sepken
ön taraf, cephe, <ev cephesi>
kulak koruyucu
kalfa
oyunda ebe
(un) elemek
(un) elemek
<ununu eledi, kepeğini döktü>
merdivenin en üst kata çıkışı üzerinde
yapılan korunak ve eşya yeri
evlatsız
keskin
<keskin bıçak>
Amadekar: Reşo ZÎLAN
fransizî
pipe à long tuyau
poignée, manche
grêle
arc-en-ciel
ampoule, cloque
oreille externe, pavillon de l’oreille
mamelle, pis
farfouiller, fouiner
îngilîzî
long-stemmed pipe
handle, knob
hail
rainbow
blister
ear lobe, external ear, auricle
udder
to nose around, to ferret
algue, mousse
pierre ronde et glissante dans un ruisseau
bâtisseur, qui fonde et fait prospérer
un foyer
disparaître, partir sans laisser de traces ;
<le type a disparu>
bouillir
rançonneur
moss (botanical) froth (beer)
flat and slippery stones in a stream
nester, nesting, builder
1) louche; 2) loucher,
<son œil gauche louchait>
retrousser les manches
1. mari soumis à sa femme ; 2. homme
qui accomplit des tâches féminines
rincer
terre vierge, non labourée,
<cette terre n’a jamais été labourée>
scintiller, briller
<les étoiles scintillent>
perche, échalas, tuteur
tarte épaisse au moût de raisin
et de farine
être confié à, être remis à,
<soit confié à Dieu, que Dieu te protège>
soulever
1) shady, shifty, dubious; 2) to squint,
<his left eye squinted>
roll up one's sleeves
1) hen-pecked husband; 2) does
tasks traditionally done by women
to rinse
virgin soil, unploughed land,
<uncultivated land>
to sparkle, to shine,
<the stars are twinkling>
rod, stick, pole, stake, support
a tart made of flour and concentrated
grape juice
to be left to, to entrust, to,
<trust in God, may God protect you>
to lift
craquètement (grue)
endroit isolé et calme
bric-à-brac
parentèle du père
<la parentèle de la mère c’est autrui,
la parentèle du père c’est du patrimoine>
parentèle de la mère
se dégourdir les jambes
to vanish, to disappear,
<the man vanished into thin air>
to boil
a person demanding ransom,
an extortionist
clattering ( of a crane)
Isolated or secluded place
bric-à-brac, odds and ends, junk
relatives on father side,
<maternal relatives are not counted
as close as paternal ones>
all relatives from mother side
to stretch one’s legs
tamiser
sift flour
sans enfant
affuté, aigu, tranchant
<couteau tranchant>
childless
sharp, keen
<keen-edged knife>
escargot
vacciner
vaccin
grosse louche
eau sale, eau boueuse
rhumatisme cardiaque
charge, cargaison
entrepôt, dépôt
1) bras, 2) aile
non fondé, sans fondement
ruban
ruban de cheveux
pierre à aiguiser
aine
neige fondue
façade <façade de la maison>
oreillette, protège-oreilles
contre-maître
l’enfant qui doit chercher les enfants
cachés (jeu de cache-cache)
tamiser
<il a tamisé la farine et jeté le son>
grenier
snail
to vaccinate
vaccination, vaccin
large ladle
dirty water, muddy water
rheumatic heart
a load, cargo
warehouse
1) arm, 2) wing
unfounded, groundless
ribbon, ribbon
hair ribbon
whetstone
groin
sleet, melted snow
front, façade, <frontage>
ear guard, ear muff
foreman
the seeker (the child who has to find
the thers in a game of hide an d seek)
to sieve (general), to sift flour
<he sifted his flour, thre away his bran>
loft or attic
KURMANCÎ
MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE, supplément du Bulletin de liaison et d’information
© INSTITUT KURDE DE PARIS, 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64, www.fikp.org
Directeur de la publication : Reşo ZÎLAN, Réalisation : M. HASSAN
Kurmancî hejmar - 55 -
-4-