Magdalena Arau

C I N E M A/I N STA LL ATI O N – L A P L ATA
Magdalena Arau
A R C H I V O E X PA N D I D O
04 - 26.05.2012
B RUSSEL / BRUXELLES / BRUSSELS
KUNSTENFESTIVALDESARTS
0
Written & directed by Magdalena Arau
Sound design Manque La Banca, Magdalena Arau
General assistant Guido Ronconi
Super 8 projectors operator Leandro Listorti
Slides projectors operator Luisina Anderson
Overhead transparency projector operator Magdalena Arau
Sound devices operators Manque La Banca, Guido Ronconi
Intertitle design Leopoldo Dameno
Thanks to María Cristina Ruggieri, Diego Trerotola, Alberto Antonini,
Laureano Arau, Daniel Viccino, Gastón Zalba, Agustín Masaedo, Juan
José Becerra, Lisandro Arau, Franco Palazzo, Rosa Teichmann,
Marcelino López, Hernán Khourian, Guillermo Barros Schelotto,
Ernesto Lond, Paulo Pécora, Ernesto Baca, Claudio Caldini, Luis
Migliavacca, Alejandro Jandri Magneres, Lionel Braverman, Carolina
Arauz, Paula Félix Didier
Technicians Kunstenfestivaldesarts Geni Diez, Cinzia Nieddu
Les Brigittines
5, 8, 9, 10/05 – 20:30
6/05 – 18:00
ES > NL / FR
55 min
Presentation Kunstenfestivaldesarts, Les Brigittines
Supported by Ambassade van Argentinië/Ambassade
de la République Argentine
1
H ET V E R S P R E I D E A R C H I E F (A R C H I V O E X PA N D I D O)
OF DE STRIJD VAN DE TIJD
Alles begon als een erg persoonlijk archeologisch of semiotisch onderzoek. Tussen onrechtstreeks geërfde filmrolletjes een blik identificeren
die werd verondersteld verloren te zijn geraakt, tussen de beelden naar
de volhardendheid van een filmmaker wiens gedeeltelijk onuitgegeven
werk jaren in de archieven lag, dat was aangetast door de tijd en nog
net niet was teloorgegaan. Er was quasi niets geweten over wat er op de
rolletjes stond, die zelfs geen opschrift hadden. Het speurwerk hield het
vermoeden in dat er iets ging worden ontdekt, dat er een verrassing ging
volgen, maar vooral, dat er een mysterie of geheim ging worden onthuld
dat goed in een doos zat verstopt. Had deze blik sporen nagelaten die de
moeite waard waren om terug te vinden? Het was Magdalena Arau die dit
legaat in handen kreeg, een doos met honderden filmbandjes met ook
opnames van Enrique Tato Rocca, voorzitter van de Club Peña Foto Cine
8mm in La Plata, de hoofdstad van de provincie Buenos Aires. Het werk
van Rocca ademde prestige uit, waardoor de verwachting rees. La Peña
was actief tussen de jaren 70 en 80. De Club herbergde een legioen amateurfilmmakers die van start gingen op het toppunt van het Super 8-formaat, dat ruim voor de hegemonie van de video als goedkoop en ‘huiselijk’ opnamemateriaal werd gebruikt. Tijdens het voorzitterschap van
Rocca was La Peña een toevluchtsoord voor studenten van de faculteit
film in La Plata, die de dictatuur had gesloten. Eens geopend liet het
archief heel wat verschillende facetten zien. Hierdoor rezen vragen
waarop geen makkelijk antwoord kon worden gegeven, omdat de beelden
van elk rolletje er zeer rauw uitzagen en de meeste geen inhoudsopgave,
titelrollen of tussentitels hadden, waardoor zowat elke identificatie een
huzarenstukje werd. Hoewel het leek alsof bepaalde beelden waren geschoten met generische doeleinden (de gefilmde chirurgische ingrepen
in operatiezalen hoorden bij films met wetenschappelijke doeleinden,
terwijl de sociale evenementen bij institutioneel materiaal hoorden), is
het zeker dat er geen duidelijkheid bestond over de reële doelstellingen
van elke opname. Zelfs het auteurschap dat men hoopte te zien, de voetafdruk van de filmmaker, werd in twijfel getrokken, omdat misschien
zelfs niet alle films door Rocca werden gemaakt en tot het archief van
La Peña behoorden. Rocca bleef een spook. Daarom waren we zo ontgoocheld over de eerste doelstelling van het onderzoek. Maar er rees ook
een belofte: dat er een ander, onverwacht universum viel te ontdekken.
Magdalena Arau was zo verstandig om deze vondst niet in een structuur
of een pasvorm te gieten om er de inhoud of de vorm van het materiaal in
op te sluiten. Daarom werd nog meer materiaal toegevoegd dat ook bij het
4
NL
legaat hoorde, zoals dia’s en audio-opnames op geluidstapes en visuele en
geluidsopnames die evenveel vragen opriepen als er filmrolletjes waren.
Omdat het onmogelijk was een centrum te vinden waar alle materiaal
werd behandeld, kunnen we zeggen dat het initiële opzet van het Archivo
Expandido het terugvinden was van de onderzoekservaring en deze te
vermenigvuldigen. Op zijn vlucht naar de mysterieuze en de verbazingwekkende kant van de vondst leek het project te bevestigen dat de kracht
van het beeld en het geluid kon worden hervonden vanuit zo een diversiteit,
dat de initiële vragen bij de gevonden opnames gingen variëren bij elke
blik die hierop werd geworpen. In plaats van alles in één verhaal te omsluiten, creëerde Magdalena Arau een praxis, een mechanisme om de materialen te doen herleven. Ver van een structuur die ons een aangestuurde
interpretatie oplegt, ging het meer over het installeren van een verscheidenheid die geïnspireerd was op dezelfde rauwheid die was gevonden, in
een nevenschikking en een syntaxis die niet gewoon afwisselend moest
zijn, maar die garandeerde dat het heimelijke en het onaanraakbare
aspect als een ondervragende kracht zou optreden. Hoe konden we de
densiteit herstellen die elk materiaal losmaakt? De oplossing: een open
serialiteit creëren, een idee van een fragmentering creëren waar de materialen onderling in een spel met elkaar in dialoog treden, samenzweren,
samenvallen, ironiseren, uit de toon vallen, overbodig zijn, contrasteren…
Elke fractie van de vondst wordt niet verbonden aan een unieke keten, als
slachtoffer van een reeks die haar onderdrukt, maar opent een continu
perspectief dat de mogelijkheid katalyseert tot een uniek parcours. Met
andere woorden, in plaats van een versteende lineariteit te creëren (op
vlak van betekenis, perceptie of verhaal), vertakt het Archivo Expandido
zich steeds verder om te verdwijnen in de dilemma’s waar de superpositie
van het bewegende of stilstaande beeld, van woorden of geluiden, texturen
zijn die uiteenvallen en die een mogelijkheid creëren tot spektakel, dat
de huidige mechanische manier waarop wij relaties aanknopen met de
proliferatie van beeld en geluid wijzigt en uitbreidt.
Daarom kon het bioscoopscherm geen echt kader zijn en werd dit omgevormd in een spelbord met verschillende vakjes waar de materialen tot
leven komen. Het onderzoek van het materiaal gebeurt live, met verschillende ogen en oren die in blokken worden opgesteld, als fases van
het geheim dat het archief omsluit. Naast een vaag autobiografisch essay
die de tekst van Magdalena Arau voorstelt, zijn er enkele algemene ideeën
die afwisselend opduiken, samen met de knipperende beweging die de
Super 8 soms vertoont. Het eerste idee dat uit het materiaal blijkt, is de
5
2
eloquentie waarmee een tijdperk zich uitdrukt door kleinere betogen,
films, dia’s en onschuldige geluiden die werden toegestaan in een tijdperk waarin de voorstellingen werden gecontroleerd, zoals dit het geval
was tijdens de Argentijnse burgerlijke en militaire dictatuur van 19761983. In die periode werd het merendeel van het materiaal gemaakt. Een
deel van de controle over de cultuur maakte het op dat moment onmogelijk dat de film beelden en verhalen vertelde die de realiteit weerspiegelden van de uitroeiing die door het staatsterrorisme werd toegepast,
zij het zelfs maar door middel van allegorieën. De televisiekanalen werden gecontroleerd en de censuur in de film had oog voor elke afwijking.
Daarom zien we bijna geen stadse beelden, geen eenvoudige beelden over
de dagelijkse gewoonten in de Argentijnse steden uit deze periode waarin
het land toen verkeerde. Een deel van de verdienste van Magdalena Arau’s
materiaal zit in de unieke getuigenissen over bepaalde omstandigheden die tot voor kort onuitgegeven waren in de film van toen. Daarom
verkennen de instantbeelden van het Magdalena Arau-archief het einde
van de jaren 70 en het begin van de jaren 80 als een conflictzone die tot
uiting komt in de institutionele betogen: het bloedvergieten, de geheime
samenkomsten van erotische aard waar vrouwen werden misbruikt, de
militaire defilés, de reizen om de kerken in het verlaten Argentijnse
binnenland te zien… bundelen zich op hetzelfde niveau om te onthullen
hoe een deel van dit denkbeeld functioneerde – een idee dat vandaag elk
deel van de filmfragmenten kan bedreigen met een scharlaken bloedvergieten. Zoals men bovendien in vele dia’s ziet, heeft de vooruitgang
van een bepaalde vorm van het kapitalisme met de aankomst van de multinationale bedrijven en merken in Argentinië veel weg van de basisideologie van de burger- en militaire dictatuur, die vooral in La Plata lelijk
huis hield. Zonder de bedoeling te vervallen in een al te makkelijke sociologie, noch in het te evidente pamflet, maar wel met de oerkreet als
voetspoor van een tijdperk dat elk fragment aantast en aanvreet, is de
mozaïek die door het Archivo Expandido wordt gecreëerd een constructie die banden legt maar ze niet oplegt zoals een gedwongen traject. Integendeel, Magdalena Arau stelt voor om te luisteren naar het ongerepte
lawaai van de tijd, datgene dat het samenspel van visuele en geluidsaspecten initieel niet kan waarnemen, of datgene dat niet wordt waargenomen buiten een vrijdenkende relationele logica of een open syntaxis
zoals deze die het Archivo Expandido creëert.
De waarde van dit werk ligt echter niet alleen in wat het kan zeggen
over het verleden, maar ook in wat het zegt over het heden van de audio-
6
NL
visuele kunsten. Hoewel de digitale cultuur positieve democratische
waarden heeft voortgebracht dankzij de communicatienetwerken, bracht
het ook een soort hegemonie met zich mee waartegen Archivo Expandido zich verzet, een verzet dat dezelfde verscheidenheid heeft als het
formele, esthetische en conceptuele netwerk dat ermee verbonden is.
Terwijl de digitale cultuur alles opslorpt, en dit met een numerieke,
harde, anonieme en onpersoonlijke logica verspreidt, en gezien de voorzieningen voor beeld- en geluidsspektakels steeds individueler worden
of massamiddelen worden, bijna zonder tussenweg, vindt het project
van Magdalena Arau een collectieve verbinding terug op menselijke
schaal.
Men stelt niet alleen voor om geen enkele van de initieel gevonden materialen te digitaliseren, ze worden ook vertoond zonder enige vorm van
opknapwerk. Het gaat echter niet om een retrovoorstelling, omdat de
‘huiselijke’ omstandigheden ontbreken waarmee de Super 8 traditioneel werd vertoond, waarbij de ervaring een andere omvang krijgt en
de oude, beperkte plaats die het formaat vertoonde, wordt vermenigvuldigd. Bovendien garandeert de aanwezigheid van elke deelnemer die
de performance van Magdalena Arau vervoegt (Luisina Andersón, Manque La Banca, Leandro Listorti en Guido Ronconi), die live de toestellen
bedienen (Super 8-projectors en projectors voor dia’s, recorders met
open bandjes, retroprojectors) dat het gehele proces het terugvinden is
van de ruimte van de zaal als gemeenschappelijke ruimte, en dit als
meervoudige creatie, met de hedendaagse vlucht van de bezoeker aan
de bioscoopzalen als ruimte voor een collectieve samenkomst in het
achterhoofd. Maar er zit ook een achterplan in de kiem van het project,
dat ook een kritiek is, alsof men de voorstelling van het Archief manipuleert, waardoor het proces meer vaste vorm krijgt, waarbij een reeks
oude machines en een groep mensen meedoen aan de strijd om de zin,
de herinnering, de perceptie van de wereld. Eén van de resultaten van
deze strijd is een plenaire gemeenschap die de potentiële gebeurtenissen van het lot of het mysterie van het toekomstige toeval omvat, want
het archief verspreiden is een reeks opnames levend houden om te ervaren hoe het verleden en het heden worden verdraaid die het mysterie
en het geheim van alle tijden op poten zetten, als de onthulling van een
toekomstige vorm.
Door Diego Trerotola
Vertaald door Helena Vansynghel
7
NL
BIO
Magdalena Arau (La Plata, Argentinië, 1981) volgde een opleiding Drama
en Acteren. Ze studeerde af aan de UNLP Filmschool, waar ze tegenwoordig les geeft. Ze werkte mee aan theater- en filmprojecten als regieassistente, scenarioschrijfster en actrice. De afgelopen jaren werkte ze
als actrice in Finales (Kunstenfestivaldesarts, 2008; Spielart, 2009) en
Insomnio (Theater der Welt, 2010). Ze schreef en regisseerde kortfilms
waarbij ze zich concentreert op archiefmateriaal. Haar werk kreeg erkenning op verschillende festivals. Tegenwoordig werkt ze aan projecten
die de theatrale ervaring betrekken in het cinematografische apparaat.
Haar werk concentreert zich op de materialiteit van beeld, geluid en media
als levende materie, en hun structuur in de context van de podiumervaring. In 2011 ging Archivo Expandido in première als deel van het BAFICI
(Buenos Aires Festival Internacional de Cine Independiente).
8
FR
LE S A R C H I V E S D I F F U SÉE S (A R C H I V O E X PA N D I D O)
O U L A B ATA I L L E D U T E M P S
C’est par une recherche archéologique et sémiotique approfondie que
tout a commencé : parmi une série de bobines de films dont nous avions
indirectement hérité, nous avons tenté d’identifier un regard a priori
perdu, en cherchant à déceler parmi les images l’acharnement d’un
cinéaste vis-à-vis d’une œuvre classée pendant plusieurs années, inédite en partie, rongée par le temps et sur le point de disparaître. On ne
savait que peu de choses, quasi rien du contenu des bobines qui, par
ailleurs, ne portaient pas d’inscriptions. Une telle recherche supposait
de la découverte, de la surprise, mais surtout l’élucidation d’un mystère
ou d’un secret enfoui dans une caisse. Ce regard aurait-il laissé des
traces valant la peine d’être récupérées ? Magdalena Arau était la personne qui détenait ce legs entre ses mains : une caisse contenant des
centaines de bandes mêlées aux registres de Mr Enrique Tato Rocca,
président du Photo-Ciné Club 8 mm de la ville de La Plata, capitale de la
province de Buenos Aires. Le poste occupé par Mr Rocca semblait avoir
été important, l’expectative était donc encore plus grande. Le Club avait
fonctionné entre les années 1970 et 1980, et il englobait une légion de
réalisateurs de cinéma amateur qui avaient fait leur apparition à l’époque de l’essor du format Super 8, format économique et politique en
vigueur avant l’hégémonie de la vidéo ; d’ailleurs, sous la présidence
de Rocca, quand la dictature suspendit les études cinématographiques
à La Plata, le Club devint un refuge pour les étudiants en cinéma.
Une fois ouvertes, les archives ont révélé une diversité de facettes qui
ont favorisé l’émergence de questions aux réponses difficiles, parce que
les images de chaque bobine étaient à l’état de base : la plupart ne comportait ni indices, ni crédits, ni intertitres, ce qui rendait leur identification ardue. Même si certaines images avaient été captées à des fins
génériques (les actes chirurgicaux filmés dans les blocs opératoires
faisaient partie des films scientifiques tandis que les évènements
sociaux faisaient partie des films institutionnels), les objectifs réels de
chaque genre n’étaient pas clairs. Même l’identité de l’auteur-réalisateur qu’on s’attendait à trouver – la trace du regard dans les films – était
remise en doute parce qu’il était possible que les films n’aient pas tous
été réalisés par Rocca, et ne sortent pas tous des archives du Club. En
réalité, chaque bobine témoignait de l’ambiguïté propre aux images
ainsi que de la dimension complexe des rituels de l’époque qu’ils représentaient. Rocca était toujours un fantôme, ce qui suscitait une déception vis-à-vis de l’objectif premier de la recherche, mais représentait
aussi une promesse : la promesse d’un autre univers inespéré à explorer.
9
FR
Dans le cadre des découvertes en cours, Magdalena Arau eut la sagesse
de ne pas imposer une structure, un moule pour enserrer le sens ou la
forme du matériel ; c’est pour cela que d’autres éléments qui faisaient
aussi partie du legs ont rejoint les premiers – des diapositives, des enregistrements audio sur bandes magnétiques, des registres visuels et
sonores qui ont soulevé autant de points d’interrogation qu’il y avait de
bobines de films. Devant l’impossibilité de trouver un centre qui traite
l’ensemble du matériel, la première proposition de Archivo Expandido
fut de resituer l’expérience dans le domaine de la recherche et de la
démultiplier. Quand il glissait vers le côté énigmatique et irrésolu de
ces découvertes, le projet semblait conforter l’idée que l’on pouvait
récupérer la force de l’image et du son à partir d’une diversité telle que
les questions initiales relatives aux éléments trouvés se diversifient à
chaque regard porté sur eux.
Au lieu d’enfermer tout cela dans un récit, Magdalena Arau a créé une
praxis, un mécanisme pour faire revivre ces divers documents. Loin
d’adopter une structure impliquant une lecture dirigée, il s’agissait de
mettre en évidence la multiplicité caractéristique de ces archives, en
une juxtaposition et une syntaxe qui ne soient pas simplement hasardeuses, mais qui garantissent que ce que qui est furtif et ce qui ne peut
pas être repris ait un impact en soulevant des points d’interrogation.
Comment rendre compte de la densité de chaque document ? En créant
une série ouverte, selon un principe de fragmentation par lequel les
documents s’amusent à dialoguer entre eux, à conspirer, à coïncider, à
ironiser, à s’indigner, à s’inverser, à s’opposer, etc. Chacun des éléments
n’est pas relié à une chaîne unique ou n’est pas tributaire d’une série
qui l’opprime, il ouvre en permanence une perspective qui dynamite
l’éventualité d’un trajet unique. En d’autres termes, au lieu de proposer
une linéarité figée (de sens, de perception ou de récit), Archivo Expandido se ramifie toujours plus pour se dissoudre aux croisements, là où
la superposition de l’image en mouvement ou fixe, des mots ou des
sons, forment des textures en décomposition évoquant la possibilité
d’un spectacle – un spectacle qui modifie et répand la façon actuelle et
mécanique de nous comporter face à la prolifération des images et des
sons.
C’est pour cela que l’écran de cinéma ne pouvait pas être constitué d’un
seul cadre ; il s’est converti en une planche de jeu comportant plusieurs
cases dans lesquelles toutes les archives s’activent. La recherche du
10
FR
matériel se fait en direct, avec vision et audition multiples ; les documents sont disposés par blocs, comme des phases du secret que gardent
les archives. Outre un essai d’autobiographie diffuse proposé par le texte
de Magdalena Arau, quelques idées d’ordre général apparaissent de manière intermittente, synchronisées avec le clignotement occasionnel du
Super 8. L’idée première qui ressort du matériel est l’éloquence propre
à une époque, à travers ses discours mineurs, films, diapositives et sons
inoffensifs, autorisés par la censure de la dictature civilo-militaire en
Argentine entre 1976 et 1983 – période d’où provient la majorité du matériel. Une partie du contrôle de la culture de cette époque a empêché
l’arrivée au cinéma – même à travers l’usage de l’allégorie – d’images et
de récits susceptibles de rendre compte de l’extermination et du terrorisme d’État. Les chaînes de télévision étaient sous contrôle, et la censure au cinéma donnait l’alerte à chaque modification ; il est même peu
habituel de voir des scènes urbaines, de simples vues du quotidien des
villes argentines durant cette période où le pays a été assiégé. Une partie de l’intérêt des archives de Magdalena Arau vient des témoignages
uniques qu’elles livrent sur des situations restées jusqu’il y a peu inédites dans le cinéma de ces années-là. C’est pour cela que ces images explorent la fin des années septante et le début des années quatre-vingts
comme zone de conflit qui s’exprime hors des discours institutionnels :
les opérations sanglantes, les réunions érotiques clandestines où l’on
abuse du corps de la femme, les défilés militaires, les voyages menés
pour visiter les églises à l’intérieur des terres désolées de l’Argentine
se réunissent sur un même plan afin de révéler une partie du mode
de fonctionnement de l’imaginaire qui menace aujourd’hui de teindre
en rouge sang chaque fragment de film. En outre, on remarquera sur
plusieurs images la progression d’une certaine forme de capitalisme
avec l’arrivée de plusieurs entreprises et marques multinationales en
Argentine, progression capitaliste fortement inspirée de l’idéologie de
base de la dictature civilo-miliaire qui fut particulièrement dure à La
Plata. Sans vouloir tomber dans la sociologie facile ou dans le pamphlet
éculé, mais avec en toile de fond le cri d’une époque qui raye ou ronge
chaque fragment de ces archives, la mosaïque que crée Archivo Expandido est une construction qui établit des connexions mais ne les impose
pas comme des trajets forcés ; au contraire, Magdalena Arau propose
d’écouter le bruit blanc du temps que les aspects visuels et sonores ne
livrent pas au premier abord, ou qui ne sont pas perçus en dehors d’une
logique relationnelle libertaire ou d’une syntaxe ouverte comme celle
que crée Archivo Expandido.
11
FR
La valeur de cette œuvre ne se limite pas seulement à ce qu’elle arrive à
formuler sur le passé, elle dit aussi quelque chose sur le présent des arts
audiovisuels. Bien que la culture numérique ait eu des valeurs positives
de démocratisation grâce aux réseaux de communication, elle a aussi
favorisé une forme d’hégémonie contre laquelle Archivo Expandido offre
une résistance dotée de la même multiplicité que son réseau formel,
esthétique et conceptuel. Tandis que la culture numérique absorbe tout
et le distribue avec une logique dure, anonyme, impersonnelle, où les
dispositifs du spectacle basés sur l’image et le son deviennent de plus en
plus individuels et innombrables, quasi sans juste milieu, le projet de
Magdalena Arau récupère une connexion collective à l’échelle humaine.
Ce projet propose non seulement de ne numériser aucun des documents
trouvés au départ, mais ces documents sont également exposés sans
aucune restauration. Il ne s’agit cependant pas d’un spectacle rétro : il ne
propose pas les conditions normales dans lesquelles on présentait le
traditionnel Super 8, et il redimensionne l’expérience, en démultipliant le
format. De plus, la présence des membres de l’équipe dans la performance
de Magdalena Arau (Luisina Andersón, Manque La Banca, Leandro Listorti
et Guido Ronconi), qui manipulent les équipements techniques en direct
(projecteurs Super 8 et diapositives, graveur de bandes ouvertes, rétroprojecteur), garantit que tout le processus se traduise par une récupération de l’espace de la salle en tant qu’espace communautaire, en tant que
création plurielle, face à la fuite actuelle des spectateurs des lieux de
réception collective que sont les salles de cinéma. Enfin, il y a une sorte
d’arrière-scène incluse dans le dispositif, telle une forme critique aussi :
rendre visible la manipulation des archives, c’est donner plus de force à ce
processus où une série de machines anciennes et un groupe de personnes
interviennent dans un conflit lié au sens, à la mémoire, à la perception du
monde. Un des résultats de cette lutte est une communion plénière dans
laquelle sont inclus le possible accident du destin ou l’énigme du hasard
à venir, parce que diffuser les archives, c’est garder en vie une série de
documents, pour une expérience de distorsion du passé et du présent
qui considère le mystère et le secret du temps comme la révélation d’une
forme de futur.
Par Diego Trerotola
Traduit par Amina Benkhadra
12
FR
BIO
Magdalena Arau (La Plata, Argentine, 1981) suit une formation de communication audiovisuelle à l’Université nationale de La Plata, où elle
obtient son diplôme et enseigne à présent. Elle participe en outre à
des projets théâtraux et cinématographiques en tant qu’assistante à la
mise en scène, scénariste et comédienne. Au cours des dernières années,
elle s’est produite en tant que comédienne dans Finales (Kunstenfestivaldesarts 2008, Spielart 2009) et Insomnio (Theater der Welt 2010).
Elle écrit et réalise en outre des courts-métrages qui se focalisent sur
l’examen de matériaux d’archives. Son œuvre est à l’affiche de nombreux
festivals. À l’heure actuelle, elle travaille à des projets qui intègrent l’expérience théâtrale au dispositif cinématographique. Son œuvre se concentre sur la matérialité de l’image, du son et des médias en tant que
matière vivante et sur leur organisation dans le contexte de l’expérience
scénique. En 2011, la première d’Archivo Expandido a lieu dans le cadre
du BAFICI (Buenos Aires Festival Internacional de Cine Independiente).
13
EN
TH E E X PA N D E D A R C H I V E (A R C H I V O E X PA N D I D O)
OR THE STRUGGLES OF THE TIME
It all started as a very personal archaeological or semiotic research. Identifying a canister that was supposed to have been lost, from among indirectly inherited rolls of film, among the images that at the persistence
of a filmmaker whose partially unpublished work spent years in the
archives, had been affected by time and was still not destroyed. There
was virtually nothing known about what was on the rolls, which were not
even labelled. The detective work held the suspicion that something was
going to be discovered, that there was a surprise to follow, but most of
all, that a mystery or secret, now well hidden in a box, would be revealed.
Had this canister left traces that were worth the trouble to retrieve? It
was Magdalena Arau who got a hold of this legacy, a box with hundreds
of film tapes, including recordings by Enrique Tato Rocca, president
of Club Peña Foto Cine 8mm in La Plata, the capital of the province of
Buenos Aires. Rocca’s work exuded prestige, which aroused expectation.
La Peña was active between the 1970s and 80s. The Club housed a legion
of amateur filmmakers who started at the height of the Super 8 format,
which was utilised way before the hegemony of the video as cheap and
‘domestic’ recording equipment. During Rocca’s presidency, La Peña
was a haven for students from the film faculty, who had shutdown the
dictatorship. Once opened, the archive revealed a lot of different facets.
This raised questions to which no easy answer could be given, because
the images on each reel looked very raw and most had no table of contents, titles or intertitles, so any kind of identification was a difficult
feat. Although it appeared that certain images were shot for generic purposes (films of surgical procedures in operating theatres were among
those with scientific purposes, while films of social events belonged with
the institutional material), there is certainly no clarity as to the actual
objectives of each recording. Even the authorship that one hopes to see,
the filmmaker’s footprint, was called into question because maybe not
all films were even made by Rocca and belonged in the La Peña archives.
Rocca remained a ghost. That’s why we were so disappointed with the
first objective of the research. But there also arose a promise: that another, unexpected universe would come to be discovered.
Magdalena Arau was so wise not to provide a structure or cast a mould
in which to enclose the contents or form of the material. Therefore additional material that also belonged there was added to the legacy, such as
slides and tapes of audio recordings, and visual and sound recordings
that conjured as many questions as there were rolls of film. Because it
was impossible to find a centre where all the material was handled, we
14
EN
can say that the initial intent of Archivo Expandido was the retrieval of
the research experience and the multiplying thereof. On its flight to
the mysterious and amazing edge of discovery, the project seemed to confirm that the power of image and sound could be recovered from such a
diversity, that the initial questions related to the found recordings vary
with every canister that was thrown in. Instead of enclosing everything
in one story, Magdalena Arau created a praxis, a mechanism for reviving
the material. Far from a structure that imposes a controlled interpretation, it was more about installing a multiplicity inspired by the same
rawness, in a juxtaposition and a syntax that not only needed to alternate, but that guaranteed that the covert and untouchable aspect act as
an interrogative force. How could we repair the density that disconnects
each piece of material? The solution: to create an open seriality, to create
an idea of a fragmenting where the reciprocal materials, in a game with
each other, enter into dialogue - conspiring, coinciding, mocking, falling
out of tune, being superfluous, contrasting… Each fraction of the find is
not linked to a unique chain, like the victim of a series that suppresses
it, but opens a continuous perspective that catalyses the possibility for a
unique course. In other words, instead of creating a petrified linearity
(in terms of meaning, perception or story), Archivo Expandido branches
out ever further, to disappear into the dilemmas where the superposition
of the moving or still image, of words or sounds, are textures that desintegrate and create an opportunity for spectacle, that changes and expands the mechanical way in which we currently establish relationships
with the proliferation of sound and image.
Therefore the cinema screen could not be a real context, and was transformed into a game board with different boxes in which the material
comes to life. The research of the material occurs live, with different eyes
and ears composed in blocks, as phases of the mystery that the archive
encloses. Besides a vaguely autobiographical essay presenting Magdalena Arau’s text, some general ideas alternately emerge, along with
the flashing movement that Super 8 sometimes exhibits. The first idea
that appears from the material is the eloquence with which an era
expresses itself through smaller manifestations, films, slides and innocent sounds, granted in an era when the performances were controlled, as was the case during the Argentine civil and military dictatorship
of 1976-1983. It was during that period that the majority of the material
was produced. Part of controlling the culture at that time made it impossible for film images and stories to reflect the reality of the exter15
EN
mination being applied by State Terrorism, even if only by means of allegories. The television channels were controlled and film censorship
spotted any deviation. Therefore we see almost no urban images, no simple images portraying the daily customs in the Argentine cities from
this period in which the country had wronged. Part of the merit of Magdalena Arau’s material is in the unique testimonies on certain conditions that until recently were unpublished in films of that time. Therefore,
the instant images of the Magdalena Arau archive explore the end of the
1970s and early 80s as a conflict zone that finds expression in institutional demonstrations: the bloodshed, the secret meetings of an erotic
nature where women were abused, the military parades, the trips to see
churches in the abandoned Argentine interior… bundled together on the
same level to reveal how a part of this imaginary idea functioned – an
idea that today can threaten each part of these fragments with scarlet
bloodshed. As one can also see in many of the slides, the progress of a
particular form of capitalism, with the arrival of multinational companies and brands in Argentina, resembles the basic ideology of the civil
and military dictatorship that mainly made its nasty home in La Plata.
Without the intention of lapsing into an all too easy sociology, or tooobvious pamphlet, but with the primal scream as the footprint of an era
that attacks and eats each fragment, the mosaic created by the Archivo
Expandido is a structure that makes links but would not impose such a
forced trajectory. On the contrary, Magdalena Arau suggests listening
to the pristine noise of the time, that which the interplay of visual and
sound aspects initially cannot perceive, or that which is not observed
outside a freethinking relational logic or an open syntax such as that
created by the Archivo Expandido.
The value of this work lies not only in what it can say about the past, but
also in what it says about the present in regard to the audiovisual arts.
Although digital culture has positive democratic values, thanks to communication networks, it has also brought with it a kind of hegemony
that the Archivo Expandido opposes, a resistance that has the same
multiplicity as the formal, aesthetic and conceptual network associated
with it. While the digital culture absorbs everything, and spreads it with
a numerical, hard, anonymous and impersonal logic, and given that
the facilities for image and sound spectacles have become increasingly
individualised or mass resources, almost without a middle ground, Magdalena Arau’s project again finds a collective connection at a human
scale.
16
EN
It proposes not only not to digitalise any of the initially found materials,
but also to show them without any kind of restoration work. However,
it’s not about a retro show, because the ‘homely’ circumstances in which
the traditional Super 8 was shown are lacking; the experience has another scope and the old, limited place that showed the format is multiplied. Additionally, it guarantees the presence of each team member
who joins Magdalena Arau’s performance (Luisina Andersón, Manque
La Banca, Leandro Listorti and Guido Ronconi), who operates the devices live (Super 8 projectors and projectors for slides, recorders with open
tapes, retro projectors), that the entire process is the retrieval of the
theatre space as a communal space, and this as a multiple creation,
keeping in mind the contemporary flight of the cinema-goer as space
for a collective gathering. But there is also a back-up plan at the core
of the project, which is also critical, as if one has manipulated the performance of the Archive, through which the process obtains a more solid
shape and by which a series of old machines and a group of people participate in the struggle for meaning, memory; for the perception of
the world. One outcome of this struggle is a plenary community that
contains the potential occurrences of fate or the mystery of future coincidence, because distributing the archive is about keeping a series of
recordings alive in order to experience how the past and present are
distorted, which establishes the mystery and secret of all time, as the
disclosure of a future form.
By Diego Trerotola
Translated by Jodie Hruby
17
EN
BIO
Magdalena Arau (La Plata, Argentina, 1981) studied drama and acting.
She graduated from UNLP’s film school, where she now teaches. She
has been involved in theatre and film projects as an assistant director,
screenwriter and actress. In recent years she has acted in Finales (Kunstenfestivaldesarts 2008, Spielart 2009) and Insomnio (Theater der Welt
2010). She has written and directed short films, focusing on the inquiry
of archive material. Her work has received recognition from various
festivals. She is currently working on projects that involve the theatrical experience within the cinematographic device. Her work explores
the materiality of the image, sound and media as living matter, and their
organisation in the context of a stage experience. In 2011 she premiered
Archivo Expandido during BAFICI (Buenos Aires Festival Internacional
de Cine Independiente).
18
Ook te zien op het Kunstenfestivaldesarts / À voir également au
Kunstenfestivaldesarts / Also to be seen at the Kunstenfestivaldesarts
Teatr Weimar
Hamlet II: exit ghost
Théâtre 140
9, 10, 11, 12/05 – 20:30
Pieter De Buysser & Hans Op de Beeck
Book Burning
Kaaistudio’s
18, 20, 22/05 – 20:30 (NL > FR)
19/05 – 22:00 (EN > NL / FR)
21/05 – 20:30 (EN > NL / FR)
Rabih Mroué & Lina Saneh
33 tours et quelques secondes
Beursschouwburg
22, 23, 24, 26/05 – 20:30
25/05 – 20:30 + 22:30
KUNSTENFESTIVALDESARTS 2012
Centredufestivalcentrum
Box office
Meeting point
Parties
Schildknaapstraat 50 rue de l’Écuyer
1000 Brussel / Bruxelles
+32 (0)70 222 199
+32 (0)70 222 209 (fx)
[email protected]
www.kunstenfestivaldesarts.be