maket 02.qxd - Pigtrop

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n
ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝
nguÂn ch†t th∂i lÓn trong
tÿnh Th∏i B◊nh
D. Pillot, J.F. Le Coq, Nguy‘n Thfi Hoa L˝, V. Porphyre
Hi÷n nay, Th∏i B◊nh lµ mÈt tÿnh c„ ngµnh ch®n nu´i lÓn ph∏t
tri”n mπnh do ch›nh s∏ch mÎ cˆa vµ do ÆÍi sËng ng≠Íi d©n
Æang Æ≠Óc n©ng cao. Tuy nhi™n, Æi“u nµy käo theo s˘ gia t®ng
khËi l≠Óng ch†t th∂i vÀt nu´i. Ph©n t›ch ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n
ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i cho th†y toµn
bÈ c∏c ÆËi t≠Óng trong vÔng Æ“u lo læng tr≠Ìc nh˜ng t∏c ÆÈng
x†u cÒa hoπt ÆÈng qu∂n l˝ ch†t th∂i. ß∆c bi÷t, h‰ sÓ rªng
nh˜ng ∂nh h≠Îng x†u nµy sœ g©y hπi tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng,
s¯c khoŒ vµ c∏c hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa h‰. ß” gi∂i quy’t Æ≠Óc
v†n Æ“ tr™n, ng≠Íi d©n mong muËn mÈt sË gi∂i ph∏p ph∂i Æ≠Óc
th˘c hi÷n nh≠ sˆ dÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝, ti’n hµnh trao
ÆÊi ph©n gi˜a hÈ thıa vµ thi’u ph©n, ∏p dÙng c∏c k‹ thuÀt t›ch
tr˜, xˆ l˝ ph©n, tÊ ch¯c c∏c kho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi d©n, di
dÍi ch®n nu´i ra kh·i vÔng d©n c≠ vµ gi∏m s∏t c∏c c¨ sÎ ch®n
nu´i. Trong nghi™n c¯u nµy, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng ph©n t›ch
th” ch’ qua ph≠¨ng ph∏p PACT nhªm t◊m ra mÈt sË c´ng cÙ
hµnh ÆÈng c„ th” Æ∏p ¯ng Æ≠Óc c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra: x∏c Æfinh
r‚ vai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, phËi hÓp vµ tÊ ch¯c gi˜a h‰, tri”n
khai c∏c h≠Ìng chÿ Æπo, c∏c ph∏p ch’ vµ quy Æfinh. CuËi cÔng,
trao ÆÊi gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng cho th†y n’u th˘c hi÷n c∏c gi∂i
ph∏p kh´ng tËt sœ g©y ra mÈt sË hÀu qu∂. Gi∂i ph∏p ng≠Íi d©n
Æ“ xu†t nhi“u nh†t v…n lµ læp Æ∆t Biogaz, di dÍi ch®n nu´i vµ
th˘c thi c∏c quy Æfinh. Tuy nhi™n, c∏c gi∂i ph∏p tr™n cÚng c„
th” g©y t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n ch†t l≠Óng n≠Ìc vµ b◊nh di÷n
chung cÒa x∑ hÈi.
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
LÍi mÎ Æ«u
Ch›nh s∏ch mÎ cˆa vµ ÆÍi sËng cÒa ng≠Íi d©n Vi÷t Nam t®ng cao Æ∑ lµm thay ÆÊi c¨ b∂n th„i quen cÒa h‰. Nhu
c«u v“ c∏c s∂n ph»m lµm tı thfit, Æ∆c bi÷t lµ thfit lÓn, t®ng vÌi tËc ÆÈ r†t nhanh (1). ß” Æ∏p ¯ng Æ≠Óc nhu c«u nµy,
mÈt sË vÔng ch®n nu´i lÓn truy“n thËng nh≠ Th∏i b◊nh Æang cË gæng Æ«u t≠ ph∏t tri”n s∂n xu†t. Hi÷n nay, ch›nh
s∏ch ph∏t tri”n s∂n xu†t chÒ y’u lµ th©m canh ch®n nu´i lÓn. N’u nh≠ ch›nh s∏ch ch®n nu´i nh†n mπnh Æ’n s˘
ph∏t tri”n c∏c ƨn vfi s∂n xu†t th©m canh vÌi quy m´ lÌn th◊ hi÷n nay, n“n s∂n xu†t chÒ y’u d˘a tr™n hoπt ÆÈng
cÒa c∏c gia trπi vÌi quy m´ nh·. C∏c hÈ ch®n nu´i ph©n t∏n Î khæp n¨i trong toµn tÿnh. Do Æ„, c„ th” n„i rªng, Î
Æ©y, gia Æ◊nh nµo cÚng ch®n nu´i lÓn.
Song song vÌi s˘ ph∏t tri”n ngµnh hµng lÓn, l≠Óng ch†t th∂i ch®n nu´i cÚng t®ng nhanh vµ bæt Æ«u g©y ´ nhi‘m
c∏c khu v˘c xung quanh c¨ sÎ ch®n nu´i. V◊ vÀy, Æi“u nµy Æ∑ trÎ thµnh nÁi lo læng, Æ´i khi, g©y c®ng thºng ÆËi
vÌi ng≠Íi d©n n´ng th´n.
C∏c ch›nh s∏ch cÒa Nhµ n≠Ìc v“ n´ng nghi÷p vµ m´i tr≠Íng Æ∑ bæt Æ«u quan t©m Æ’n v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t
th∂i, ÆÂng thÍi ≠u ti™n ph∏t tri”n s∂n xu†t. Do Æ„, hai ch›nh s∏ch c¨ b∂n Æang Æ≠Óc tri”n khai lµ: nh©n rÈng h÷
thËng Biogaz Æ” {xˆ l˝} ch†t th∂i Î c†p n´ng hÈ; di dÍi c∏c c¨ sÎ ch®n nu´i ra vÔng tÀp trung, xa khu d©n c≠. M∆t
kh∏c, chÛng t´i Æ∑ th˘c hi÷n mÈt ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯u nhªm t◊m hi”u k‹ thuÀt li™n quan Æ’n c∏c th„i quen qu∂n
l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©n (Ch≠¨ng 5), ch†t l≠Óng (Ch≠¨ng 7) vµ c∏c ph≠¨ng th¯c trao ÆÊi ch†t th∂i (Ch≠¨ng 10).
M®c dÔ v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn Æang Æ≠Óc quan t©m vµ m∆c dÔ chÛng ta Æ∑ th˘c hi÷n nhi“u bi÷n ph∏p vµ
ngµy cµng c„ th™m nhi“u ki’n th¯c k‹ thuÀt nh≠ng hi”u bi’t ch›nh x∏c cÒa chÛng ta v“ nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n
ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i cfln r†t hπn ch’. Trong khi Æ„, qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ ph¯c tπp, li™n quan
Æ’n nhi“u ÆËi t≠Óng vµ m´i tr≠Íng: tµi s∂n chung cÒa chÛng ta. Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p cho th∏ch th¯c nµy ÆÂng ngh‹a
vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng {qu∂n l˝ ch†t th∂i}, lµ k’t qu∂ t≠¨ng t∏c ph¯c hÓp gi˜a nhi“u ÆËi t≠Óng li™n quan vµ
r†t phÙ thuÈc vµo ˝ ki’n cÒa nh˜ng ÆËi t≠Óng nµy.
Do Æ„, chÛng ta c«n hi”u r‚ h¨n nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n tr≠Ìc v†n Æ“ vµ c«n sˆ dÙng ph©n t›ch th” ch’ nhªm
t◊m ra h≠Ìng hµnh ÆÈng (can thi÷p, nghi™n c¯u, ch›nh s∏ch,...) chi”u theo nguy÷n v‰ng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng vµ nhªm
bæt Æ«u mÈt s˘ thay ÆÊi chung hÓp l˝, Æ∏p ¯ng mÈt c∏ch hi÷u qu∂ nh˜ng th∏ch th¯c Æang Æ∆t ra.
V◊ vÀy, b∏o c∏o nµy c„ mÙc Æ›ch ph©n t›ch nhÀn th¯c cÒa c∏c ÆËi t≠Óng Æfia ph≠¨ng (con ng≠Íi, tÊ ch¯c vµ th”
ch’) ÆËi vÌi v†n Æ“ ch†t th∂i lÓn. Ti’p Æ„, d˘a tr™n nhÀn th¯c nµy, k’t hÓp vÌi ph©n t›ch th” ch’, chÛng t´i t◊m ra
c∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng vµ ti’n hµnh th∂o luÀn v“ c∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng nµy.
Sau khi Æ∑ lµm r‚ c∏c thuÀt ng˜ vµ ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch, chÛng t´i sœ tr◊nh bµy nh˜ng ÆËi t≠Óng li™n quan Æ’n
v†n Æ“ {qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn}. Sau Æ„, chÛng t´i ph©n t›ch ˝ ki’n cÒa c∏c ÆËi t≠Óng tr≠Ìc v†n Æ“ Æ∆t ra vµ nh˜ng
gi∂i ph∏p h‰ Æ“ xu†t hi÷n nay.
Trong b≠Ìc ti’p theo, chÛng t´i tr◊nh bµy k’t qu∂ ph©n
t›ch th” ch’ (ph≠¨ng ph∏p PACT) Æ” chÿ ra nh˜ng ÆËi
t≠Óng chÒ chËt, nh˜ng v†n Æ“ Æi”m vµ nh˜ng khu v˘c
thËng nh†t nhªm th˘c hi÷n mÈt ti’n tr◊nh thay ÆÊi chung,
gi∂i quy’t Æ≠Óc c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra.
CuËi cÔng, bªng c∏ch d˘a tr™n c∏c k’t qu∂ cÒa cuÈc
h‰p tÊng k’t nghi™n c¯u th” ch’ vÌi s˘ tham gia cÒa c∏c
ÆËi t≠Óng Æfia ph≠¨ng, chÛng t´i sœ th∂o luÀn v“ lÓi ›ch,
kh„ kh®n vµ hπn ch’ cÒa c∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng ch›nh
Æ∑ Æ≠Óc Æ“ xu†t.
56
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
Ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u
Tr≠Ìc v†n Æ“ li™n quan Æ’n nhi“u ÆËi t≠Óng, tÌi tµi s∂n
chung (qu∂n l˝ ch†t th∂i - m´i tr≠Íng) vµ c„ mÙc Æ›ch
x∏c Æfinh hµnh ÆÈng d˘a tr™n s˘ thËng nh†t cÒa c∏c ÆËi
t≠Óng, chÛng t´i ch‰n ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch th” ch’
g‰i lµ PACT - Pro-Active Conciliation Tool (Khung 1) Æ≠Óc rÛt ra tı ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch di s∂n (2, 3).
Khung 1: Nguy™n tæc ph©n t›ch di s∂n vµ ph≠¨ng ph∏p PACT
Ph©n t›ch di s∂n {vıa lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p, vıa lµ mÈt c´ng cÙ ph©n t›ch nh˜ng mËi quan h÷ cÒa cÒa ng≠Íi
d©n tr™n mÈt vÔng l∑nh thÊ}. Ph≠¨ng ph∏p nµy cho phäp ph©n t›ch mÈt khu v˘c x∂y ra xung ÆÈt v“ qu∂n l˝ di
s∂n chung, nhªm d…n Æ’n s˘ tho∂ hi÷p vµ qu∂n l˝ thËng nh†t di s∂n chung Æ„. NhÍ s˘ ¯ng dÙng v“ tin h‰c,
ph≠¨ng ph∏p PACT giÛp t◊m ra gi∂i ph∏p thËng nh†t vµ ÆËi thoπi hÓp l˝ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng li™n quan.
Khi Ưng tr≠Ìc mÈt t◊nh huËng, mÁi ng≠Íi sœ hi”u theo mÈt c∏ch kh∏c nhau. Xin l†y v› dÙ mÈt dflng s´ng: mÈt
sË ng≠Íi cho n„ lµ nguÂn n≠Ìc; mÈt sË ng≠Íi coi Æ©y lµ mÈt ph≠¨ng ti÷n giao th´ng vµ mÈt sË ng≠Íi kh∏c hi”u
dflng s´ng lµ mÈt h÷ sinh th∏i. T†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng, dÔ m¯c ÆÈ hµnh ÆÈng cÒa h‰ kh∏c nhau, Æ“u Æ≠a ra quy’t
Æfinh tı nh˜ng g◊ h‰ hi”u v“ hoµn c∂nh th˘c t’, d˘a tr™n c∂m nhÀn ri™ng cÒa m◊nh. V“ c¨ b∂n, nh˜ng c∂m nhÀn
nµy lµ gi∏n ti’p vµ phi’n di÷n, käo theo hi”u sai, quy’t Æfinh sai. Do Æ„, n„ th≠Íng lµ nguÂn gËc cÒa xung ÆÈt.
Ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch th” ch’ PACT cho phäp lµm r‚ c∂m nhÀn cÒa tıng loπi ÆËi t≠Óng, hi”u Æ≠Óc nh˜ng
c∂m nhÀn nµy t∏c ÆÈng nh≠ th’ nµo Æ’n hµnh ÆÈng vµ mËi t≠¨ng t∏c gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng. Ngoµi ra, ph≠¨ng
ph∏p PACT lµ c´ng cÙ x∏c Æfinh Æ≠Íng h≠Ìng hµnh ÆÈng vµ tri”n khai c∏c gi∂i ph∏p cho v†n Æ“ Æ∑ Æ∆t ra.
ThuÀt ng˜ sˆ dÙng
H÷ thËng: tÀp hÓp nh˜ng hµnh ÆÈng c„ t∏c ÆÈng tÌi t◊nh h◊nh ho∆c (vµ) tÌi quy’t Æfinh cÒa c∏c ÆËi t≠Óng.
ßËi t≠Óng: con ng≠Íi, th” ch’ ho∆c tÊ ch¯c g©y ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng ho∆c bfi ∂nh h≠Îng bÎi h÷ thËng
NÈi hµm: s˘ lo læng vµ mong muËn c∂i thi÷n t◊nh h◊nh cÒa mÁi ÆËi t≠Óng.
Y™u c«u: thi÷n ˝ Æ≠Óc ch¯ng ki’n mÈt {nÈi hµm} nµo Æ„ Æ≠Óc c∂i thi÷n.
ß∏p ¯ng: nh˜ng hµnh ÆÈng c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n {nÈi hµm} nh†t Æfinh.
ß∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n: Æ∏p ¯ng phÙ thuÈc vµo mÈt s˘ s˘ c∂i thi÷n nµo Æ„ ho∆c mÈt hµnh ÆÈng tr≠Ìc Æ„.
L‹nh v˘c hµnh ÆÈng: tÀp hÓp nh˜ng hµnh ÆÈng nhªm c∂i thi÷n mÈt {nÈi hµm} ho∆c nhi“u {nÈi hµm}.
Kh∂ n®ng hµnh ÆÈng hi÷n tπi: nh˜ng g◊ mµ ÆËi t≠Óng th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng.
Kh∂ n®ng hµnh ÆÈng ch›nh Æ∏ng (kh∂ n®ng hµnh ÆÈng Æ≠Óc thıa nhÀn): nh˜ng g◊ mµ c∏c ÆËi t≠Óng nµy cho
rªng mÈt ÆËi t≠Óng kh∏c nµo Æ„ ph∂i ho∆c c„ th” th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng.
ßËi t≠Óng chÒ chËt: ÆËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng c∂i thi÷n t◊nh h◊nh vµ Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c thıa nhÀn lµ ch›nh
Æ∏ng th˘c hi÷n Æi“u Æ„.
57
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
ß” tri”n khai ph≠¨ng ph∏p nµy, chÛng t´i Æ∑ Æi“u tra
c∏c ÆËi t≠Óng c„ li™n quan vµ t◊m hi”u s˘ t∏c ÆÈng qua
lπi gi˜a h‰ trong s˘ ph∏t tri”n h÷ thËng {qu∂n l˝ ch†t th∂i
ch®n nu´i} tπi tÿnh Th∏i B◊nh. TÊng cÈng, chÛng t´i Æ∑
th˘c hi÷n Æ≠Óc 94 cuÈc Æi“u tra, ph·ng v†n c∏c ÆËi
t≠Óng Î nhi“u c†p ÆÈ kh∏c nhau: c†p x∑ (trong 4 huy÷n:
VÚ Th≠, Qu˙nh PhÙ, Th∏i Thu˛, ß´ng H≠ng), c†p tÿnh
vµ c†p Nhµ n≠Ìc.
C∏c cuÈc ph·ng v†n Æ≠Óc th˘c hi÷n nhªm t◊m hi”u quan
Æi”m cÒa ng≠Íi d©n vµ d˘a tr™n 4 Æi”m chÒ y’u sau: (1)
Æ∆c Æi”m ho∏ t◊nh vµ c∏c ÆËi t≠Óng (2) d˘ Æo∏n hµnh
ÆÈng vµ mËi quan h÷ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng, (3) d˘ Æo∏n s˘
ph∏t tri”n c„ th” vµ hÀu qu∂ cÒa n„ (4) Æ“ xu†t thay ÆÊi
cho t≠¨ng lai. ßËi vÌi ng≠Íi ch®n nu´i, chÛng t´i Æ∆t th™m
ra mÈt sË c©u h·i nhªm hi”u r‚ c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†t
th∂i ch®n nu´i vµ nh˜ng kh„ kh®n h‰ g∆p ph∂i.
-
-
HÈ ch®n nu´i b∏n c´ng nghi÷p {gia trπi} vµ c∏c
trang trπi trong khu v˘c d©n c≠, do thi’u di÷n t›ch
n™n nh◊n chung kh´ng læp Biogaz vµ chÿ nu´i lÓn
ho∆c th˘c hi÷n m´ h◊nh VAC nh≠ng kh´ng hoµn
chÿnh.
HÈ ch®n nu´i b∏n th©m canh {gia trπi} nªm ngoµi
lµng x∑.
HÈ ch®n nu´i nh· {n´ng hÈ} nªm trong khu v˘c
trung t©m lµng x∑. ßËi vÌi nh˜ng hÈ nµy, ch®n nu´i
lÓn kh´ng ph∂i lµ nguÂn thu nhÀp ch›nh (ch®n nu´i
t˘ phÙc vÙ ho∆c c„ hoπt ÆÈng kinh t’ kh∏c).
ßËi t≠Óng ti™u thÙ ph©n (ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i
c∏) c„ kh∂ n®ng g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p tÌi t◊nh h◊nh
do sˆ dÙng ch†t th∂i cho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng
nghi÷p cÒa m◊nh.
ßËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p Æ’n t◊nh h◊nh
C∏c ÆËi t≠Óng
C∏c cuÈc ph·ng v†n cho phäp x∏c Æfinh Æ≠Óc tÀp hÓp
c∏c ÆËi t≠Óng c„ mËi quan h÷ t≠¨ng t∏c trong {qu∂n l˝
ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn tπi Th∏i B◊nh}. Do Æ„, chÛng t´i
Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc 3 loπi ÆËi t≠Óng: nh„m ÆËi t≠Óng bfi
∂nh h≠Îng, nh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p tÌi
t◊nh h◊nh vµ nh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p
Æ’n t◊nh h◊nh.
ßËi t≠Óng bfi ∂nh h≠Îng
Nh„m ÆËi t≠Óng bfi ∂nh h≠Îng lµ x∑ hÈi n„i chung, Æ∆c
bi÷t lµ nh˜ng ng≠Íi kh´ng nu´i lÓn nh≠ng cÚng c„ c∂
nh˜ng hÈ ch®n nu´i. ß©y lµ nh„m ÆËi t≠Óng ph∂i chfiu
∂nh h≠Îng vµ c∏c nguy hπi do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y
ra. H‰ kh´ng th” lµm g◊ Æ≠Óc Æ” ph∏t tri”n h÷ thËng
ho∆c ›t nh†t h‰ kh´ng c„ Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n r‚ rµng.
ßËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p Æ’n t◊nh h◊nh
Nh„m ÆËi t≠Óng th¯ hai nµy lµ nh˜ng hÈ s∂n xu†t vµ sˆ
dÙng ch†t th∂i. H‰ lµ ng≠Íi nu´i lÓn (ng≠Íi s∂n xu†t
ph©n lÓn) vµ ng≠Íi trÂng tr‰t - ng≠Íi sˆ dÙng ph©n lÓn
cho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng nghi÷p kh∏c.
Ng≠Íi nu´i lÓn Æ≠Óc chia lµm 4 loπi theo c∏c ti™u
chu»n v“ c¨ c†u (quy m´ hÈ ch®n nu´i, sË lÓn nu´i) vµ
kh´ng gian (vfi tr› ch®n nu´i, ch®n nu´i trong khu v˘c
lµng x∑ hay ngoµi lµng x∑). C∏c ti™u chu»n nµy ∂nh
h≠Îng tÌi ˝ ki’n cÒa h‰ tr≠Ìc v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t
th∂i. ß„ lµ:
- HÈ ch®n nu´i lÌn ho∆c {trang trπi} vÌi h÷ thËng sˆ
dÙng ch†t th∂i k’t hÓp, dπng VAC, Æ“u c„ b”
Biogaz ngoµi khu v˘c lµng x∑.
58
Ba loπi ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p tÌi t◊nh h◊nh
lµ c∏c ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ hµnh ch›nh; ÆËi t≠Óng ch›nh
trfi - x∑ hÈi vµ ÆËi t≠Óng nghi™n c¯u vµ ph∏t tri”n.
Nh„m ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ hµnh ch›nh
BÈ m∏y hµnh ch›nh vµ ch›nh trfi cÒa tÿnh Th∏i B◊nh Æ≠Óc
coi lµ mÈt nh„m ÆËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng thay ÆÊi t◊nh
h◊nh vµ tÀp hÓp c∏c hoπt ÆÈng li™n quan Æ’n qu∂n l˝
ch†t th∂i cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. H‰ lµ chÒ tfich UBND
tÿnh, chÒ tfich UBND huy÷n vµ c∏c chÒ tfich x∑.
MÁi mÈt ƨn vfi hµnh ch›nh Æ“u c„ c∏c Phflng ban
chuy™n tr∏ch v“ v†n Æ“ ch†t th∂i ch®n nu´i. Tr≠Ìc h’t,
SÎ K’ hoπch tÿnh sœ ti’p nhÀn c∏c chÿ thfi cÒa BÈ N´ng
nghi÷p vµ Ph∏t tri”n N´ng th´n vµ x∏c Æfinh mÙc Æ›ch,
ph≠¨ng ti÷n Æ” th˘c hi÷n nh˜ng chÿ thfi nµy. Phflng K’
Hoπch huy÷n ti’p tÙc th˘c hi÷n ch›nh s∏ch vµ Æfinh
h≠Ìng cÒa tÿnh vÌi mÈt sË quy“n hπn ri™ng trong qu∏
tr◊nh th˘c hi÷n c∏c chÿ thfi. Ngoµi ra, Phflng k’ hoπch
cfln c„ ch¯c n®ng t≠ v†n k‹ thuÀt cho ng≠Íi d©n.
HÁ trÓ k‹ thuÀt cho ng≠Íi d©n lµ Æ∆c quy“n cÒa c∏c
Phflng khuy’n n´ng, c„ Î c†p tÿnh vµ c†p huy÷n.
Phflng khuy’n n´ng hoπt ÆÈng t∏ch bi÷t vÌi c∏c Phflng
n´ng nghi÷p v“ m∆t hµnh ch›nh vµ c„ vai trfl phÊ bi’n
k‹ thuÀt cho ng≠Íi n´ng d©n.
ô c†p x∑, HÓp t∏c x∑ hoπt ÆÈng nh≠ mÈt Phflng n´ng
nghi÷p. M∆c dÔ, tham gia vµo HÓp t∏c x∑ kh´ng cfln
bæt buÈc n˜a nh≠ng h«u h’t n´ng d©n Æ“u lµ thµnh vi™n
cÒa tÊ ch¯c nµy, do vai trfl vµ tr∏ch nhi÷m cÒa n„. Th˘c
vÀy, HÓp t∏c x∑ c„ vai trfl x∏c Æfinh c∏c mËc thÍi gian
quan tr‰ng trong trÂng tr‰t (thÍi Æi”m gieo hπt, ch®m
s„c c©y trÂng) vµ trong ch®n nu´i (chi’n dfich ti™m
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
phflng, ch˜a b÷nh k› sinh trÔng...); gi∏m s∏t h÷ thËng
thu˚ lÓi vµ t≠Ìi ti™u ruÈng ÆÂng; lµ trung t©m mua c∏c
giËng vÀt nu´i, c©y trÂng, ph©n vµ thuËc thÛ y; tÊ ch¯c
c∏c kho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi d©n.
ߨn vfi hµnh ch›nh cuËi cÔng li™n quan Æ’n v†n Æ“ qu∂n
l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lµ Phflng m´i tr≠Íng. SÎ M´i
Tr≠Íng c†p tÿnh c„ tr∏ch nhi÷m gi∏m s∏t c∏c nguÂn ´
nhi‘m vµ t◊m gi∂i ph∏p cho v†n Æ“ Æ∆t ra. ßËi vÌi ch®n
nu´i, SÎ M´i tr≠Íng hoπt ÆÈng k’t hÓp chÒ y’u vÌi
Phflng c´ng ngh÷, chuy™n v“ v†n Æ“ ph∏t tri”n Biogaz.
ô c†p huy÷n, Phflng th≠¨ng mπi ti’p tÙc Æ∂m b∂o mËi
quan h÷ nµy vµ ki™m lu´n ch¯c n®ng thÛc Æ»y ph∏t tri”n
m´ h◊nh Biogaz.
CuËi cÔng, ÆËi t≠Óng y t’ c†p x∑ cÚng Æ≠Óc x’p vµo
nh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng tÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t
th∂i. H‰ Æ≠Óc chia thµnh hai nh„m nh·: c∏c thÛ y vi™n
ch®m s„c s¯c khoŒ vÀt nu´i; b∏c s‹ ch®m s„c s¯c khoŒ
cho con ng≠Íi. ß©y cÚng lµ mÈt ƨn vfi y t’ c„ vai trfl
giËng nh≠ trung t©m m´i tr≠Íng c†p x∑.
Nh„m ÆËi t≠Óng ch›nh trfi - x∑ hÈi
ô mÁi x∑, ng≠Íi d©n c„ th” tham gia vµo n®m tÊ ch¯c
ch›nh trfi - x∑ hÈi nh≠ sau: HÈi phÙ n˜, ßoµn thanh
ni™n, HÈi c˘u chi’n binh, HÈi n´ng d©n, HÈi ng≠Íi cao
tuÊi. V“ v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i, Æi“u tra cho th†y vµi
trfl quan tr‰ng cÒa hai trong sË c∏c tÊ ch¯c nµy. ß„
lµ HÈi n´ng d©n vµ HÈi phÙ n˜. Ngoµi vai trfl chung
cÒa c∏c tÊ ch¯c k” tr™n, hai HÈi nµy cho ng≠Íi d©n
vay vËn Æ” Æ«u t≠ vµ tÊ ch¯c c∏c kh„a tÀp hu†n k‹
thuÀt n´ng nghi÷p.
Nh„m ÆËi t≠Óng nghi™n c¯u vµ ph∏t tri”n
Nh„m ÆËi t≠Óng cuËi cÔng, ›t Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c
k” Æ’n trong qu∏ tr◊nh ph·ng v†n c„ vai trfl vµ ∂nh
h≠Îng kh´ng nh· Æ’n v†n Æ“ xˆ l˝ ch†t th∂i. H‰ lµ ÆÈi
ngÚ c∏c nhµ nghi™n c¯u. ßËi vÌi tÿnh Th∏i B◊nh, hai ÆËi
t≠Óng ph∂i k” Æ’n lµ Vi÷n Ch®n Nu´i vµ tÊ ch¯c nghi™n
c¯u CIRAD qua d˘ ∏n E3P.
ß” hi”u r‚ h¨n th˘c trπng ch®n nu´i cÒa tÿnh vµ Æ” x∏c
minh mÈt sË th´ng tin, chÛng t´i xem xät c∂ Æ’n vai trfl
cÒa c∏c c∏n bÈ C´ng ty GiËng ch®n nu´i Th∏i B◊nh,
tr≠Ìc Æ©y lµ mÈt HÓp t∏c x∑, nay Æ≠Óc cÊ ph«n. Th˘c
vÀy, Æ©y lµ mÈt c´ng ty c„ mÈt sË trang trπi ch®n nu´i
lÌn vµ Æ„ng vai trfl t≠ v†n k‹ thuÀt vµ giËng cho c∏c ƨn
vfi ch®n nu´i kh∏c. Do Æ„, C´ng ty lµ ÆÈng l˘c cho vi÷c
th˘c hi÷n c∏c k’ hoπch ph∏t tri”n ch®n nu´i cÒa tÿnh.
C∏c v†n Æ“ cÒa ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∆t ra
nh˜ng th∏ch th¯c
ßËi vÌi nhi“u ÆËi t≠Óng, qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i bao
hµm mÈt tÀp hÓp c∏c v†n Æ“ trong Æ„ bËn v†n Æ“ ch›nh
lµ: i) ch†t l≠Óng cuÈc sËng; ii) nguy c¨ m´i tr≠Íng; iii)
nguy c¨ kinh t’; iv) nguy c¨ xung ÆÈt.
Ch†t th∂i ch®n nu´i, nh©n tË lµm gi∂m ch†t l≠Óng
cuÈc sËng
ô Th∏i B◊nh, gia Æ◊nh nµo cÚng nu´i lÓn. M¯c sËng t®ng
l™n vµ lËi sËng thay ÆÊi lµm cho ng≠Íi d©n cµng ngµy
cµng Æfli h·i cao h¨n v“ Æi“u ki÷n cuÈc sËng.
ThÀt vÀy, t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng ph·ng v†n Æ“u phµn nµn
v“ nh˜ng nguy hπi do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Tuy
nhi™n, r†t thÛ vfi khi Æ≠Óc bi’t nh˜ng ng≠Íi ph∂i chfiu
nh˜ng t∏c ÆÈng x†u nµy ch›nh lµ cha mã, con c∏i, vÓ
(chÂng) cÒa ng≠Íi th˘c hi÷n hoπt ÆÈng ch®n nu´i.
G©y mÔi
ß«u ti™n, mÔi h´i cÒa ph©n g©y kh„ chfiu cho ng≠Íi d©n.
Trong khu v˘c d©n c≠, c∏c hÈ ch®n nu´i ph∏t tri”n
mπnh lµm ph∏t t∏n mÔi h´i ra khæp m‰i n¨i. MÈt chfi
Æang sËng Î thµnh thfi cho bi’t: {Khi t´i v“ th®m bË mã
Î n´ng th´n, t´i ph∂i Æ„ng cˆa nhµ Æ” tr∏nh mÔi h´i kh„
chfiu ph∏t ra tı hÈ ch®n nu´i duy nh†t trong lµng Î ngay
g«n nhµ bË mã t´i}. MÔi h´i nµy sœ cµng nÂng n∆c h¨n
vµo mÔa hà khi nhi÷t ÆÈ t®ng cao. VÀn chuy”n lÓn vµ
vÀn chuy”n ph©n g©y kh„ chfiu cho c∏c hÈ xung quanh
v◊ hoπt ÆÈng nµy lµm ph∏t t∏n mÔi h´i nhi“u h¨n.
Khu v˘c d©n c≠ vµ lµng x∑ bfi nhi‘m b»n
Ti’p sau v†n Æ“ mÔi h´i, ng≠Íi d©n r†t muËn v÷ sinh
lµng x∑ Æ≠Óc c∂i thi÷n. Ch†t th∂i lÓn ph∏t t∏n g«n nh≠
khæp n¨i do c∏c hÈ nªm trong khu v˘c gi˜a lµng vÀn
chuy”n ph©n ra ÆÂng ho∆c sang c∏c hÈ kh∏c. H¨n
n˜a, lÓn con Æ≠Óc th∂ t˘ do ngoµi Æ≠Íng ho∆c g«n khu
v˘c d©n c≠ cÚng lµ mÈt nguy™n nh©n g©y ´ nhi‘m.
Ngoµi ra, mÈt bÈ phÀn kh´ng nh· nh˜ng ng≠Íi ch®n
nu´i th∂i ph©n ra c∏c dflng ch∂y vµ h÷ thËng m≠¨ng
m∏ng khi’n n≠Ìc s´ng vµ n≠Ìc ao kh´ng th” sˆ dÙng
Æ≠Óc cho c∏c hoπt ÆÈng th≠Íng ngµy n˜a (rˆa rau, vo
gπo, v÷ sinh,...).
C´n trÔng ph∏t tri”n
Ng≠Íi d©n Æ≠Óc ph·ng v†n Æ“u quan t©m Æ’n Æi“u ki÷n
cuÈc sËng cÒa m◊nh vµ l™n ∏n s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c loπi
c´n trÔng do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Do Æ∆c Æi”m
lµ mÈt n≠Ìc c„ kh› hÀu b∏n nhi÷t ÆÌi »m vµ do ch†t th∂i
lÓn bfi ph∏t t∏n khæp lµng n™n c´n trÔng ph∏t tri”n r†t
nhanh. MÈt ng≠Íi d©n cho bi’t: {C´n trÔng trong r∑nh
59
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
n≠Ìc mµ Î Æ„ ng≠Íi ta ÆÊ ph©n xuËng, vµo c∂ trong nhµ
vµ ÆËt c∏c con t´i khi’n ban Æ™m, b‰n nh· kh´ng th”
nµo ngÒ Æ≠Óc}.
Ch†t th∂i g©y nguy c¨ cho c∏c hoπt ÆÈng kinh t’
Ng≠Íi d©n nh†n mπnh rªng l≠Óng ch†t th∂i qu∏ nhi“u
vµ vi÷c qu∂n l˝ n„ hi÷n nay g©y n™n mÈt sË nguy c¨ ÆËi
vÌi c∏c hoπt ÆÈng kinh t’.
Nguy c¨ cÒa vi÷c sˆ dÙng qu∏ nhi“u ph©n cho s∂n
xu†t n´ng nghi÷p
Theo kinh nghi÷m, ng≠Íi d©n bi’t rªng n’u b„n qu∏
nhi“u ph©n sœ g©y hπi cho c©y trÂng (c©y ch’t, hoa hoÃ
h·ng vµ kh´ng b∏n Æ≠Óc, lÛa d‘ bfi c∏c loπi b÷nh vµ sinh
vÀt k› sinh t†n c´ng). H‰ cfln hi”u rªng n’u sˆ dÙng qu∏
nhi“u ph©n cho ao sœ lµm c∏ ch’t vµ lµm b∑o hoµ l≠Óng
ÆÈc tË trong m´i tr≠Íng ao (kh´ng n„i r‚), g©y ´ nhi‘m
ao do c∏c m«m b÷nh ch¯a trong ch†t th∂i.
V÷ sinh ch®n nu´i vµ nguy c¨ ph∏t b÷nh Î lÓn
Ng≠Íi d©n sÓ rªng n’u qu∂n l˝ ch†t th∂i trong c∏c c¨
sÎ ch®n nu´i kh´ng tËt sœ lµm ph∏t sinh c∏c loπi b÷nh
Î lÓn. VÚ Ti’n (huy÷n VÚ Th≠) lµ mÈt trong nh˜ng x∑
c„ nhi“u lÓn mæc c∏c b÷nh Æ≠Íng h´ h†p. Ph«n lÌn sË
ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n
nu´i kh´ng tËt ch›nh lµ nguy™n nh©n g©y hi÷n t≠Óng
nµy. C∏c thÛ y vi™n cho bi’t tπi nh˜ng x∑ ch®n nu´i ph∏t
tri”n, c∏c loπi b÷nh k˝ sinh trÔng ph∏t tri”n r‚ r÷t do v†n
Æ“ v÷ sinh ch®n nu´i. Ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng cho rªng
loπi b÷nh nµy c„ th” lµm vÀt nu´i ch’t mµ h‰ sÓ b÷nh
tÀt hπn ch’ s˘ ph∏t tri”n cÒa vÀt nu´i vµ do Æ„, ∂nh
h≠Îng Æ’n hi÷u qu∂ ch®n nu´i.
Ånh h≠Îng cÒa dfich cÛm gia c«m tÌi nhÀn th¯c cÒa
ng≠Íi d©n vµ nguy c¨ th≠¨ng mπi
Th∏i B◊nh Æ∑ lµ mÈt trong nh˜ng tÿnh bfi dfich cÛm gia
c«m hoµnh hµnh mπnh nh†t vµ g©y ra nh˜ng hÀu qu∂
n∆ng n“ ÆËi vÌi ng≠Íi ch®n nu´i; Æi“u nµy c„ ∂nh h≠Îng
r†t lÌn tÌi nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n v“ v†n Æ“ qu∂n l˝
ch†t th∂i ch®n nu´i. Ng≠Íi d©n r†t lo læng b÷nh dfich nµy
sœ ph∏t tri”n rÈng. MÈt m∆t, h‰ sÓ sœ xu†t hi÷n mÈt loπi
b÷nh l˝ tr™n lÓn nguy hi”m t≠¨ng t˘ nh≠ dfich cÛm gia
c«m. M∆t kh∏c, nh˜ng ng≠Íi næm Æ≠Óc th´ng tin nhi“u
h¨n th◊ lo læng lÓn truy“n b÷nh sang ng≠Íi. C∂i thi÷n v÷
sinh lµng x∑ cho phäp tr∏nh Æ≠Óc nh˜ng v†n Æ“ nµy.
Tuy nhi™n, c∏c nhµ l∑nh Æπo sÓ rªng sœ kh´ng th” xu†t
kh»u thfit lÓn ra thfi tr≠Íng ngoµi n’u t◊nh h◊nh kh´ng thay
ÆÊi. ßi“u nµy g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh
t’ cÒa tÿnh.
60
Qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng kh´ng tËt k◊m h∑m s˘ ph∏t
tri”n cÒa c∏c hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa c∏c hÈ l©n cÀn
Ch†t th∂i l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng ch∂y sang c∏c hÈ
l©n cÀn g©y hπi cho hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa c∏c hÈ nµy.
ChÛng ta cÔng xem xät tr≠Íng hÓp cÒa hai hÈ ch®n
nu´i g«n k“ nhau: mÈt hÈ ch®n nu´i lÌn vıa mÎ rÈng
qui m´ ch®n nu´i vµ mÈt hÈ ch®n nu´i kh∏c nh· h¨n.
Khi hÈ ch®n nu´i lÌn th∂i mÈt l≠Óng lÌn ph©n l·ng vµo
ao cÒa m◊nh, nªm g«n ao nu´i c∏ cÒa hÈ ch®n nu´i nh·
th◊ hÈ nµy th≠Íng phµn nµn: {Tı khi ng≠Íi hµng x„m
mÎ rÈng ch®n nu´i, c¯ mÁi l«n th∂ c∏ giËng, t´i lπi th†y
c∏ ch’t sau vµi ngµy}.
Ch†t th∂i ch®n nu´i, nguy c¨ ÆËi vÌi s¯c khoŒ
cÈng ÆÂng
Ng≠Íi d©n cho rªng s¯c khoŒ cÈng ÆÂng c„ vfi tr› trung
t©m ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn.
Ch†t th∂i vµ nÁi lo b÷nh tÀt
Theo ng≠Íi d©n, ch†t th∂i ch®n nu´i lµ mÈt s∂n ph»m
ch¯a c∏c m«m b÷nh, †u trÔng k› sinh vµ c´n trÔng. H‰
sÓ rªng ch†t th∂i ch®n nu´i sœ lµm l©y nhi‘m c∏c loπi
b÷nh sang ng≠Íi, Æ∆c bi÷t lµ b÷nh v“ da vµ mæt. C∏c
c¨ sÎ y t’ cho bi’t ch®n nu´i cµng ph∏t tri”n th◊ hai loπi
b÷nh nµy xu†t hi÷n cµng nhi“u. Con ng≠Íi c„ th” bfi l©y
b÷nh tı nhi“u c∏ch kh∏c nhau: ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi
ph©n; lÈi qua ruÈng c„ ræc ph©n; b¨i trong ao ho∆c s´ng
c„ ch†t th∂i ÆÊ xuËng; h›t ph∂i mÔi h´i ch®n nu´i g©y
b÷nh h´ h†p ho∆c b÷nh m∑n t›nh.
Ngoµi nh˜ng b÷nh ph∏t tri÷u ch¯ng ngay, ng≠Íi d©n lo
læng mæc c∏c loπi b÷nh Ò do m´i tr≠Íng xuËng c†p, lµm
t®ng nguy c¨ ung th≠ vµ gi∂m tuÊi th‰ cÒa con ng≠Íi.
MÈt c∏n bÈ x∑ thuÈc huy÷n Qu˙nh PhÙ Æ≠a ra lÍi ph∏t
bi”u v“ s¯c khoŒ t≠¨ng lai cÒa cÈng ÆÂng thÀt th∂m hπi:
{Tr≠Ìc Æ©y, con ng≠Íi sËng Æ’n tÀn 80 tuÊi, nh≠ng b©y
giÍ, ng≠Íi ta chÿ sËng Æ≠Óc Æ’n tuÊi 65. ßi“u Æ„ chæc
chæn do m´i tr≠Íng Æang bfi xuËng c†p vµ do ch†t th∂i
kh´ng Æ≠Óc xˆ l˝}.
Ch†t l≠Óng n≠Ìc
Tr™n 100 cuÈc Æi“u tra, chÿ duy nh†t mÈt c∏n bÈ huy÷n
vµ mÈt c∏n bÈ nghi™n c¯u Æ“ cÀp Æ’n v†n Æ“ th»m th†u
nitrat trong c∏c lÌp n≠Ìc gi’ng. SÎ N´ng Nghi÷p cho
rªng l≠Óng nit¨ b„n cho c©y d≠ thıa sœ cfln lπi trong c©y
trÂng mµ kh´ng Æi vµo c∏c lÌp n≠Ìc. V› dÙ, mÈt ng≠Íi
ch®n nu´i huy÷n Th∏i Thu˛ n„i: {V◊ nguÂn n≠Ìc chÛng
t´i sˆ dÙng hµng ngµy lµ n≠Ìc gi’ng, n’u nh≠ ch†t th∂i
ch®n nu´i c„ ch∂y ra s´ng th◊ chÛng t´i cÚng chºng g∆p
ph∂i v†n Æ“ g◊}.
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
Ch†t th∂i lÓn, nguÂn gËc g©y xung ÆÈt
CuËi cÔng, ng≠Íi d©n cho bi’t qu∂n l˝ ch†t th∂i kh´ng
tËt sœ g©y b†t hoµ trong x∑ hÈi. Nhi“u tr≠Íng hÓp m©u
thu…n Æ∑ x∂y ra: xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi ch®n nu´i vµ h‰
hµng anh ta, xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi d©n vµ ng≠Íi ch®n
nu´i, gi˜a hÈ ch®n nu´i nµy c„ ch®n nu´i g©y ∂nh
h≠Îng x†u tÌi hoπt ÆÈng s∂n xu†t thÒy s∂n (´ nhi‘m
ao), n´ng nghi÷p (b∑o hoµ l≠Óng ch†t th∂i l·ng t·ng Ɔt
lµm c©y bfi ngÈ ÆÈc) ho∆c ch®n nu´i (b÷nh tÀt ph∏t tri”n)
cÒa mÈt hÈ l©n cÀn kh∏c.
Ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn chÿ lµ mÈt kh›a cπnh cÒa
v†n Æ“ chung
CuËi cÔng, m∆c dÔ c∏c ÆËi t≠Óng cho rªng ch†t th∂i
ch®n nu´i lÓn lµ nguÂn gËc g©y mÈt sË nguy c¨ nh≠ng
h‰ Æ“u nh†n mπnh lµ v†n Æ“ cfln rÈng h¨n nhi“u vµ
ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn chÿ lµ mÈt ph«n cÒa v†n Æ“ Æ„.
C∏c ÆËi t≠Óng gæn v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i
lÓn vµo mÈt v†n Æ“ rÈng h¨n: v†n Æ“ ´ nhi‘m. Qu∂n l˝
ch†t th∂i tËt lµ ch≠a ÆÒ Æ” Æ∂m b∂o c∏c Æi“u ki÷n cuÈc
sËng, s¯c khoŒ vµ c∏c hoπt ÆÈng kinh t’. Do Æ„, qu∂n
l˝ ch†t th∂i kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng Æ≠Óc ≠u ti™n vµ n’u
chÛng ta muËn t◊nh h◊nh chung trÎ n™n tËt h¨n th◊ c«n
ph∂i quan t©m tÌi v†n Æ“ tÊng th” ch¯ kh´ng chÿ dıng
lπi Î nh©n tË g©y ∂nh h≠Îng.
Do Æ„, ng≠Íi d©n cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn ph∂i
gæn li“n vÌi vi÷c qu∂n l˝ c∏c loπi ´ nhi‘m kh∏c: ´
nhi‘m ho∏ ch†t do sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c, ´ nhi‘m
do hoπt ÆÈng ch®n nu´i kh∏c vµ ´ nhi‘m do ch†t th∂i
sinh hoπt.
H◊nh1: Ch®n th∂ vfit tr™n k™nh, rπch.
Ph©n ho∏ h‰c
Ng≠Íi d©n th≠Íng l…n lÈn gi˜a ´ nhi‘m do ch†t th∂i
ch®n nu´i vµ c∏c nguy c¨ do sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c.
Do Æ„, mÈt sË ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng ch†t th∂i
c„ m¯c ÆÈ nguy hi”m nh≠ thuËc trı s©u. MÈt ng≠Íi d©n
huy÷n VÚ Th≠ cho bi’t: {Khi cho ph©n ra ruÈng, ch†t
th∂i cÚng giËng nh≠ thuËc trı s©u. Theo mÈt c¨ sÎ y t’,
n„ c„ th” g©y c∏c b÷nh v“ da. T†t c∂ c∏c s∂n ph»m
nµy lµm ph∏t sinh nh˜ng v†n Æ“ giËng nhau}.
Quan Æi”m Æ∆c bi÷t v“ c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m ho∏ h‰c
nµy c„ nhi“u nguy™n nh©n kh∏c nhau. MÈt m∆t, ng≠Íi
d©n sÓ sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c do nh˜ng di ch¯ng cÒa
ch†t ÆÈc mµu da cam qu©n ÆÈi M¸ Æ” lπi, do Ɔt bfi ´
nhi‘m ch†t ßioxin vµ do nh˜ng hÀu qu∂ cÒa ch†t ÆÈc
mµu da cam tÌi s¯c khoŒ cÒa con ng≠Íi (4). M∆t kh∏c,
ng≠Íi d©n r†t nhπy c∂m vÌi nguy c¨ th˘c ph»m. Hi÷n
nay, b∏o ch› Vi÷t Nam Æang Æ“ cÀp r†t nhi“u Æ’n c∏c
th„i quen nguy hi”m trong sˆ dÙng ph©n h„a h‰c vµ
thuËc trı s©u Æang bfi c†m. T«n sË vµ li“u l≠Óng sˆ dÙng
v≠Ót qu∏ m¯c chu»n cho phäp. L≠Óng thuËc trı s©u d≠
thıa v…n cfln tÂn d≠ trong th˘c ph»m (5).
NguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i kh∏c: vfit, tr©u, bfl
Nh˜ng ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n lu´n nh†n mπnh ∂nh
h≠Îng x†u cÒa ch†t th∂i tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng (nh†t
lµ mÔi h´i kh„ chfiu) vµ v÷ sinh c∏c dflng ch∂y. Tuy
nhi™n, h‰ kh´ng cho rªng ng≠Íi ch®n nu´i lÓn lµ ÆËi
t≠Óng duy nh†t ph∂i chfiu tr∏ch nhi÷m tr≠Ìc t◊nh h◊nh
hi÷n nay. M∆c dÔ sË l≠Óng Ƶn tr©u, bfl cfln ›t nh≠ng Æ∑
g©y ra mÈt sË t∏c ÆÈng x†u do qu∂n l˝ ch†t th∂i ch≠a
hÓp l˝. ßµn vfit g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p h¨n tÌi ch†t
l≠Óng n≠Ìc b“ m∆t v◊ ng≠Íi d©n th≠Íng th∂ vfit tr™n s´ng
ho∆c k™nh rπch. T†t c∂ nh˜ng Æi“u tr™n, nh◊n chung,
Æ“u g©y phi“n cho con ng≠Íi. Khi n„i v“ v†n Æ“ v÷ sinh,
s¯c khoŒ,... ng≠Íi ta cÚng Æ“ cÀp Æ’n ti’ng ÆÈng lÓn
g©y ra mÁi khi cho chÛng ®n vµ mÈt sË ph≠¨ng di÷n
phi“n ph¯c kh∏c cÒa ch®n nu´i.
Ph≠¨ng th¯c ti™u dÔng thay ÆÊi vµ r∏c th∂i sinh
hoπt
ßËi vÌi c©u h·i {n™n ≠u ti™n gi∂i quy’t v†n Æ“ nµo
tr≠Ìc?}, c„ tÌi 3/4 ÆËi t≠Óng Æ≠Óc ph·ng v†n tr∂ lÍi n™n
c∂i thi÷n v÷ sinh lµng x∑ bªng c∏ch gi∂i quy’t v†n Æ“
ch†t th∂i ch®n nu´i nh≠ng tr≠Ìc h’t c«n quan t©m Æ’n
r∏c th∂i sinh hoπt: tÛi ny-l´ng vµ mÈt sË r∏c th∂i ti™u
dÔng Æang lµ mÈt v†n Æ“ mÌi. N’u nh≠ ng≠Íi ch®n nu´i
Æ∑ bi’t tÀn dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i cho trÂng tr‰t vµ
ao c∏ th◊ hi÷n nay, kh´ng mÈt ai bi’t n™n lµm g◊ vÌi ch†t
th∂i v´ c¨. C∏c chi’n dfich thu l≠Óm vµ ti™u hu˚ nh˜ng
s∂n ph»m nµy cfln ch≠a Æ≠Óc x∏c ch¯ng vµ ch≠a hi÷u
qu∂ trong t†t c∂ c∏c x∑. Tuy nhi™n, ÆËi vÌi s¯c khoŒ,
61
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
ng≠Íi d©n cho rªng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y nguy c¨ cao
nh†t: {R∏c th∂i sinh hoπt kh´ng nguy hi”m bªng ch†t
th∂i ch®n nu´i v◊ n„ kh´ng thu hÛt c∏c loπi c´n trÔng l©y
truy“n b÷nh}.
Chi“u ≠u ti™n
Do Æ„, Æi“u tra v“ ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∑ cho phäp sæp
x’p theo trÀt t˘ c∏c v†n Æ“ c«n ph∂i gi∂i quy’t, tu˙ theo
m¯c ÆÈ quan t©m cÒa ng≠Íi d©n nh≠ sau (H◊nh 1):
1
2
3
4
Qu∂n l˝ thuËc trı s©u vµ ph©n h„a h‰c
Thu gom r∏c th∂i sinh hoπt
Qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn
Qu∂n l˝ ch†t th∂i tı c∏c hoπt ÆÈng ch®n nu´i kh∏c
H◊nh 2: Th¯ t˘ ≠u ti™n theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n
C∏c h≠Ìng gi∂i ph∏p d˘ ki’n vµ nh˜ng v†n
Æ“ mÌi
Tr≠Ìc nh˜ng v†n Æ“ tr™n, ng≠Íi d©n Æ∑ Æ“ xu†t nhi“u
gi∂i ph∏p khi chÛng t´i ph·ng v†n. Nh≠ Æ∑ nh†n mπnh
Î ph«n tr™n, Æ©y kh´ng ph∂i lµ nh˜ng gi∂i ph∏p chÿ
dµnh ri™ng cho ch†t th∂i lÓn mµ cho toµn bÈ v†n Æ“
qu∂n l˝ ´ nhi‘m vµ duy tr◊ ch†t l≠Óng cuÈc sËng.
c∏n bÈ Î c†p cao h¨n ch≠a x∏c Æfinh r‚ rµng vai trfl cÒa
tıng ÆËi t≠Óng trong vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ ›t tÊ ch¯c
c∏c chi’n dfich vÀn ÆÈng. Do Æ„, Æi“u nµy lµm hπn ch’
tr∏ch nhi÷m li™n quan cÒa c∏c ÆËi t≠Óng ÆËi vÌi vi÷c
th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p.
V◊ vÀy, ng≠Íi d©n th≠Íng tı chËi th˘c hi÷n c∏c ˝ t≠Îng
cÒa m◊nh n’u c∏c ˝ t≠Îng nµy kh´ng Æ≠Óc c†p tr™n Òng
hÈ. C∏c ƨn vfi hµnh ch›nh kh´ng muËn giao vi÷c qu∂n
l˝ ch†t th∂i cho mÈt ÆËi t≠Óng Æ∆c bi÷t nµo. H‰ muËn
trao ÆÊi nhi“u h¨n nhªm bi’t Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c
lµm g◊, nhªm x∏c Æfinh Æ≠Óc nhu c«u, tr∏nh hµnh ÆÈng
r≠Ím rµ vµ th˘c hi÷n mÈt sË bi÷n ph∏p mÌi. MÈt sË x∑
Æ∑ c„ s˘ phËi hÓp li™n ngµnh gi˜a c∏c ƨn vfi y t’, thÛ
y, HÈi n´ng d©n, HÈi phÙ n˜ vµ c∏c HÓp t∏c x∑. Tuy
nhi™n, do thi’u ∂nh h≠Îng, ›t kinh ph› vµ do ki™m nhi“u
nhi÷m vÙ, c∏c ÆËi t≠Óng kh´ng Æ∂m b∂o Æ≠Óc vai trfl
linh hoπt cÒa tıng tÊ ch¯c nµy. Theo bÈ phÀn nghi™n
c¯u vµ c∏n bÈ tÿnh, c∏c ƨn vfi k” tr™n ph∂i Æ≠Óc thµnh
lÀp trong tıng huy÷n nhªm Æ∂m b∂o th˘c hi÷n c∏c
ch›nh s∏ch cÒa ch›nh phÒ vµ t◊m hi”u nh˜ng kh„ kh®n
cÒa ng≠Íi ch®n nu´i vµ cÒa tıng x∑.
Nh≠ vÀy, qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn lµ mÈt v†n Æ“
th” ch’ (quy Æfinh, chÿ thfi) vµ tÊ ch¯c (x∏c Æfinh vai trfl
cÒa c∏c ÆËi t≠Óng vµ s˘ phËi hÓp trong hµnh ÆÈng).
Sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i hÓp l˝
Ch≠¨ng nµy sœ tr◊nh bµy nh˜ng gi∂i ph∏p ch›nh, nh˜ng
kh„ kh®n th≠Íng g∆p vµ sœ g∆p. Nh˜ng kh„ kh®n nµy
sœ cho phäp chÛng ta x∏c Æfinh Æ≠Óc mÈt sË v†n Æ“ mÌi
li™n quan Æ’n qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i.
62
S˘ tham gia cÒa t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng vµo mÈt v†n
Æ“ chung
Sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i mÈt c∏ch hÓp l˝ lµ gi∂i
ph∏p mµ c∏c ÆËi t≠Óng th≠Íng Æ“ cÀp Æ’n. MÙc Æ›ch
nhªm t®ng c≠Íng tÀn dÙng ph©n cho c∏c hoπt ÆÈng
s∂n xu†t n´ng nghi÷p kh∏c. Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµy
Æang g∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n vµ Æ∆t ra mÈt sË v†n
Æ“ mÌi.
Tr≠Ìc h’t, Æi“u tra cho th†y c∏c loπi ÆËi t≠Óng kh´ng
hi”u nhau. Th˘c vÀy, ÆÈi ngÚ l∑nh Æπo cho rªng qu∂n
l˝ ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ lµ do ng≠Íi ch®n nu´i cfln thi’u
hi”u bi’t v“ c∏c nguy c¨. Ng≠Óc lπi, ng≠Íi d©n vµ ng≠Íi
ch®n nu´i lπi cho rªng ÆÈi ngÚ c∏n bÈ thi’u n®ng ÆÈng
vµ s∏ng tπo do kh´ng ˝ th¯c Æ≠Óc t◊nh h◊nh. MÈt chfi nu´i
lÓn n„i: {C∏c nhµ b∏o c«n ph∂i Æ’n tÀn c∏c lµng x∑ Æ”
mi™u t∂ Æi“u ki÷n cuÈc sËng cÒa chÛng t´i, Æ” bi’t Æ≠Óc
mÔi h´i x´ng l™n kh„ chfiu nh≠ th’ nµo,...Khi c∏n bÈ
ch›nh quy“n næm Æ≠Óc t◊nh h◊nh, h‰ sœ Æ≠a ra c∏c bi÷n
ph∏p c∂i thi÷n}.
Gi∂i ph∏p ›t phÊ bi’n ÆËi vÌi ng≠Íi s∂n xu†t
Tı l©u, ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∑ Æ≠Óc sˆ dÙng cho trÂng
tr‰t vµ nu´i c∏. M∆c dÔ Æi“u nµy cho phäp gi∂i quy’t
Æ≠Óc mÈt ph«n v†n Æ“ ´ nhi‘m nh≠ng ng≠Íi s∂n xu†t
g∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n. VÀn chuy”n ph©n ra ÆÂng
lµ mÈt c´ng vi÷c v†t v∂, tËn thÍi gian vµ nh©n c´ng.
Hi÷n nay, kh´ng mÈt hÈ nµo Ò ph©n theo ÆÛng ngh‹a,
t¯c lµ tπo ra mÈt s∂n ph»m kh´, kh´ng mÔi vµ khËi
l≠Óng gi∂m nhi“u so vÌi ban Æ«u. Nh◊n chung, ng≠Íi ta
th≠Íng vÀn chuy”n ph©n bªng bªng xe Æπp gæn gi∏ thÂ
Î hai b™n.
ßi“u tra cho th†y c∏c tÊ ch¯c cfln ›t phËi hÓp vÌi nhau.
ßËi t≠Óng lµ ng≠Íi d©n vµ ng≠Íi ch®n nu´i th≠Íng
kh´ng bi’t ph∂i Æ’n g∆p ai Æ” Æ≠Óc t≠ v†n, Æ≠Óc cung
c†p th´ng tin vµ tham kh∂o c∏c gi∂i ph∏p. M‰i ng≠Íi
d©n Æ“u c„ ˝ t≠Îng cho v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i nh≠ng
H¨n n˜a, tr≠Ìc Æ©y, ng≠Íi n´ng d©n c„ th„i quen b„n
ph©n chuÂng cho lÛa vµ hi÷n nay, di÷n t›ch lÛa chi’m
tÌi 2/3 tÊng di÷n t›ch canh t∏c. Tuy nhi™n, ng≠Íi d©n
Æang d«n b· trÂng lÛa Æ” tÀp trung vµo c∏c hoπt ÆÈng
kinh t’ kh∏c Æem lπi thu nhÀp cao h¨n (ch®n nu´i, trÂng
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
tr‰t kh∏c, hoπt ÆÈng phi n´ng nghi÷p). Ng≠Íi trÂng tr‰t
th›ch sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c h¨n v◊ vi÷c b„n ph©n ÆÏ
v†t v∂ vµ kh´ng qu∏ Ææt. Do Æ„, nh˜ng hÈ chuy™n ch®n
nu´i ho∆c chuy™n c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t kh∏c th≠Íng
ngıng b„n ph©n h˜u c¨ cho lÛa, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi ruÈng
c„ vfi tr› xa n¨i Î.
s∂n xu†t n´ng nghi÷p. ChÛng t´i xin Æ≠a ra v› dÙ cÒa
mÈt hÈ ch®n nu´i k’t hÓp: hÈ nµy Æ∑ ph∏t tri”n quy m´
ch®n nu´i lÓn nh≠ng lπi kh´ng bi’t c©n ÆËi di÷n t›ch m∆t
ao Æ” c„ th” ti™u thÙ h’t l≠Óng ch†t th∂i lÓn t®ng th™m.
V◊ vÀy, hÀu qu∂ lµ ao cÒa hÈ Æ„ bfi phÔ d≠Ïng vµ kh´ng
th” nu´i c∏ Æ≠Óc.
Trong nu´i trÂng thu˚ s∂n, kh´ng ph∂i lÛc nµo ch†t th∂i
ch®n nu´i cÚng Æ≠Óc Æ∏nh gi∏ cao. Ng≠Íi ta cho rªng
ph©n lÓn lµm ∂nh h≠Îng tÌi ch†t l≠Óng c∏ th≠¨ng ph»m
vµ lµm l©y nhi‘m c∏c loπi b÷nh. M∆t kh∏c, tÿnh Æang
khuy’n kh›ch ng≠Íi nu´i c∏ t®ng n®ng su†t ch®n nu´i.
ßi“u nµy khi’n nhi“u hÈ ngıng sˆ dÙng ph©n h˜u c¨
thay v◊ c∏c loπi th¯c ®n c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n, bÈ
phÀn hµnh ch›nh, c∏c ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ c∏n bÈ
nghi™n c¯u cho rªng sˆ dÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝
vµ h÷ thËng c„ th” lµm hπn ch’ Æ≠Óc mÈt ph«n c∏c v†n
Æ“ ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Ch›nh s∏ch ph∏t tri”n
n´ng nghi÷p ≠u ti™n ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn nh≠ng mÈt
sË l∑nh Æπo muËn ch®n nu´i lÓn ph∂i k’t hÓp vÌi trÂng
tr‰t vµ nu´i trÂng thu˚ s∂n. M´ h◊nh s∂n xu†t Æang Æ≠Óc
khuy’n kh›ch nh†t lµ h÷ thËng k’t hÓp VAC (6) vÌi mÙc
Æ›ch hπn ch’ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa.
CuËi cÔng, gi∂i ph∏p sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i cho
n´ng nghi÷p vµ ao c∏ lµm n∂y sinh mÈt sË v†n Æ“ mÌi:
(1) v†n Æ“ th” ch’ (chÿ thfi vµ s˘ l˘a ch‰n gi˜a ch›nh
s∏ch th©m canh ch®n nu´i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng), (2)
v†n Æ“ ki’n th¯c vµ nghi™n c¯u: ki’n th¯c v“ ch†t
l≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng cho n´ng nghi÷p, ki’n th¯c v“
qu∂n l˝ c∏c luÂng chu chuy”n ch†t h˜u c¨ trong n´ng
hÈ (li“u l≠Óng b„n ph©n hÓp l˝, c©n ÆËi quy m´ cÒa
tıng thµnh ph«n s∂n xu†t nhªm ph∏t huy gi∏ trfi cÒa
c∏c luÂng chu chuy”n ch†t h˜u c¨ trong h÷ thËng s∂n
xu†t k’t hÓp).
ßi“u ki÷n Æ” sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝
N’u muËn t®ng l≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng cho trÂng tr‰t
vµ ao c∏ b†t ch†p nh˜ng kh„ kh®n cÒa ng≠Íi ch®n
nu´i, c«n ph∂i c„ s˘ khuy’n kh›ch mπnh mœ tı ph›a
c∏n bÈ ch›nh quy“n. ßËi vÌi n´ng nghi÷p, c∏c HÓp t∏c
x∑ Æang ≠u ti™n sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c vµ trÎ thµnh
trung t©m mua b∏n ph©n ho∏ h‰c. Do Æ„, Æi“u nµy lµm
n∂y sinh m©u thu…n v“ lÓi ›ch gi˜a vi÷c khuy’n kh›ch
sˆ dÙng ph©n h˜u c¨ vµ vi÷c b∏n ph©n v´ c¨. T≠¨ng
t˘ nh≠ vÀy, ch›nh quy“n tÿnh khuy’n kh›ch ng≠Íi nu´i
c∏ sˆ dÙng th¯c ®n c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n, Æi“u nµy
kh´ng lµm thay ÆÊi Æ≠Óc quan Æi”m cÒa ng≠Íi d©n ÆËi
vÌi v†n Æ“ sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i lµm th¯c ®n
cho c∏.
H¨n n˜a, ngoµi vi÷c ng≠Íi d©n kh´ng quan t©m tÌi
ph©n h˜u c¨, ng≠Íi sˆ dÙng cfln thi’u ki’n th¯c sˆ dÙng
ch†t th∂i cho n´ng nghi÷p. Th˘c vÀy, ng≠Íi ta b„n ph©n
h˜u c¨ chÒ y’u d˘a tr™n kinh nghi÷m tı l©u. K’t qu∂
Æi“u tra cho th†y s˘ Æa dπng trong tÀp qu∏n b„n ph©n
cÒa ng≠Íi n´ng d©n, nh†t lµ li“u l≠Óng ph©n b„n. ßËi
vÌi h÷ thËng k’t hÓp (ch®n nu´i, ruÈng, v≠Ín), ÆËi t≠Óng
Æ≠Óc ph·ng v†n dÔ lµ ng≠Íi s∂n xu†t hay lµ mÈt ÆËi
t≠Óng nµo Æ„, Æ“u kh´ng th” Æ≠a ra Æ≠Óc con sË ch›nh
x∏c v“ l≠Óng ch†t th∂i c«n thi’t cho v≠Ín vµ cho ao. Do
Æ„, h‰ kh´ng th” t›nh sË Æ«u lÓn c«n thi’t phÔ hÓp cho
tıng ki”u s∂n xu†t vµ di÷n t›ch m∆t ao. S˘ thi’u hi”u
bi’t nµy g©y ra mÈt sË hÀu qu∂ Æ∏ng ti’c vµ g©y kh„
kh®n ÆËi vÌi vi÷c sˆ dÙng ch†t th∂i cho c∏c hoπt ÆÈng
Trao ÆÊi ch†t th∂i
Theo c∏c ÆËi t≠Óng ph·ng v†n, s¯c ti™u thÙ ch†t th∂i
trong n´ng hÈ kh´ng ÆÒ Æ” c„ th” sˆ dÙng h’t l≠Óng
ch†t th∂i mµ ch›nh hÈ Æ„ th∂i ra. Th˘c vÀy, quy m´ ch®n
nu´i ngµy cµng ph∏t tri”n trong khu v˘c d©n c≠ vµ ng≠Íi
d©n kh´ng cfln Ɔt Æ” mÎ rÈng ao ho∆c v≠Ín. M∆t kh∏c,
ch®n nu´i lÓn Æang c„ xu h≠Ìng chuy™n m´n ho∏ vµ
c∏c hÈ d«n l¨ lµ mÈt sË thµnh ph«n s∂n xu†t kh∏c. ßi“u
tra cho th†y ng≠Íi d©n gi∂m di÷n t›ch v≠Ín Æ” mÎ rÈng
chuÂng nu´i vµ Æ” x©y nhµ. Nh≠ vÀy, di÷n t›ch Ɔt c„
kh∂ n®ng h†p thÙ ch†t th∂i bfi gi∂m Æi Æ∏ng k”. MÈt sË
ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng trao ÆÊi ch†t th∂i c„ th”
lµ mÈt gi∂i ph∏p. Tuy nhi™n, th˘c hi÷n gi∂i ph∏p nµy sœ
g∆p ph∂i mÈt sË kh„ kh®n vµ Æ∆t ra nh˜ng th∏ch th¯c
mÌi: t∏c ÆÈng tı kh©u vÀn chuy”n ph©n; s˘ phËi hÓp
trong trao ÆÊi ph©n; s˘ thıa nhÀn ch†t th∂i lµ mÈt nguÂn
tµi nguy™n.
Gi∂i ph∏p kh„ th˘c hi÷n: v†n Æ“ vÀn chuy”n ph©n
Trao ÆÊi ph©n g∆p kh„ kh®n trong vÀn chuy”n vµ g©y
ra mÈt sË t∏c ÆÈng x†u tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng. ß©y
kh´ng ph∂i lµ mÈt gi∂i ph∏p toµn di÷n v◊ ng≠Íi ta chÿ
c„ th” vÀn chuy”n Æ≠Óc ph©n kh´; ch≠a c„ tr≠Íng hÓp
nµo vÀn chuy”n ph©n l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng. Do
Æ„, chÛng t´i xin Æ≠a ra v› dÙ cÒa mÈt chÒ tfich x∑: ´ng
nµy Æ∑ quy’t Æfinh hπn ch’ vÀn chuy”n ch†t th∂i trong
x∑ m◊nh Æ” b∂o Æ∂m s˘ trong sπch cÒa kh´ng kh›.
Bi÷n ph∏p nµy c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n ch†t l≠Óng
cuÈc sËng cÒa ng≠Íi d©n nh≠ng bfi c∏c ÆËi t≠Óng Òng
hÈ trao ÆÊi ph©n ph™ ph∏n. Theo h‰, trao ÆÊi ph©n c„
th” hπn ch’ c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m n≠Ìc vµ c∏c nguy
c¨ nµy ph∂i Æ≠Óc ≠u ti™n tr≠Ìc ch†t l≠Óng m´i tr≠Íng
sËng cÒa d©n lµng.
63
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra v†n Æ“ xˆ l˝ ch†t th∂i
(tr≠Ìc khi Æem trao ÆÊi) vµ th˘c hi÷n c∏c quy tæc vÀn
chuy”n ph©n.
Thi’u th´ng tin vµ thi’u s˘ phËi hÓp trao ÆÊi
Khi ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏ t◊m ph©n, h‰ bi’t
ph©n c„ Î Æ©u vµ lµm nh≠ th’ nµo Æ” l†y Æ≠Óc ph©n.
Nh≠ vÀy, s˘ trao ÆÊi vµ thfi tr≠Íng ph©n, m∆c dÔ cfln r†t
hπn ch’, nh≠ng Æ∑ tÂn tπi. Tuy nhi™n, Æi“u tra cho th†y,
Î mÈt sË x∑, ng≠Íi mua ph©n vµ ng≠Íi b∏n ph©n v…n
kh´ng g∆p Æ≠Óc nhau. S˘ xu†t hi÷n cÒa mÈt ng≠Íi Æi“u
phËi sœ lµm hoπt ÆÈng trao ÆÊi ch†t th∂i di‘n ra d‘ dµng
h¨n. Ng≠Íi nµy sœ x∏c Æfinh nh˜ng hÈ thıa vµ nh˜ng
hÈ thi’u ch†t h˜u c¨.
Tr™n quy m´ c†p x∑, c∏c HÓp t∏c x∑ Æ∑ Æ∂m b∂o vai
trfl lµ trung t©m cung c†p c∏c loπi ph©n ho∏ h‰c. V◊ th’,
c∏c HÓp t∏c x∑ hoµn toµn c„ th” Æ„ng vai trfl cÒa mÈt
ng≠Íi Æi“u phËi ph©n h˜u c¨. C∏c chÒ tfich x∑ vµ HÈi
n´ng d©n cÚng c„ kh∂ n®ng th˘c hi÷n Æ≠Óc ch¯c n®ng
nµy v◊ h‰ r†t hi”u bi’t v“ t◊nh h◊nh s∂n xu†t cÒa c∏c
n´ng hÈ. Do Æ„, h‰ c„ th” giÛp ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íi
ti™u thÙ ph©n g∆p nhau.
Tuy nhi™n, c∏n bÈ ch›nh quy“n vµ c∏c ƨn vfi c†p x∑ kh„
c„ th” Æ∂m b∂o vai trfl Æi“u phËi hoπt ÆÈng trao ÆÊi
ph©n tr™n quy m´ c†p huy÷n vµ tÿnh. V◊ vÀy, trong
tr≠Íng hÓp nµy, c«n thµnh lÀp mÈt ban li™n ngµnh bao
gÂm c∏c ÆËi t≠Óng c†p huy÷n (Phflng k’ hoπch n´ng
nghi÷p, Phflng m´i tr≠Íng) vµ c∏c ÆËi t≠Óng c†p x∑
(HÓp t∏c x∑, chÒ tfich x∑) Æ” chÿ Æπo mπng l≠Ìi trao ÆÊi
ch†t th∂i tr™n phπm vi rÈng h¨n.
Ngoµi h≠Ìng ph∏t tri”n h÷ thËng trao ÆÊi, th≠¨ng mπi
ch†t th∂i ch®n nu´i gi˜a c∏c hÈ thıa vµ thi’u ph©n,
ng≠Íi d©n cho rªng b∏n l≠Óng ph©n thıa cho mÈt c´ng
H◊nh 3: B” Biogaz tπi mÈt trang trπi lÓn.
64
ty t≠ nh©n chuy™n ch’ bi’n ph©n lÓn thµnh ph©n Ò lµ
r†t kh∂ quan. ≥ t≠Îng nµy c„ vŒ r†t Æ∏ng quan t©m
nh≠ng kh´ng mÈt ai xem xät c∏c h◊nh th¯c phËi hÓp
gi˜a ng≠Íi ch®n nu´i vµ c∏c c´ng ty t≠ nh©n, cÚng nh≠
kh´ng bi’t ph∂i tÊ ch¯c h÷ thËng thu gom ch†t th∂i nh≠
th’ nµo.
Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra v†n Æ“ hi”u bi’t (ch†t
l≠Óng ph©n nh≠ th’ nµo Æ” c„ th” Æem xˆ l˝ vµ b∏n,
nghi™n c¯u c´ng ngh÷) vµ v†n Æ“ tÊ ch¯c, th´ng tin (x∏c
Æfinh hÈ thıa ph©n, tÊ ch¯c vµ phËi hÓp trao ÆÊi,...).
Th˘c hi÷n c∏c k‹ thuÀt xˆ l˝ vµ t›ch tr˜ ch†t th∂i.
Sˆ dÙng ch†t th∂i lµm ph©n b„n vµ lµm th¯c ®n cho c∏
lµ r†t tËt. Tuy nhi™n, vÀn chuy”n vµ trao ÆÊi ph©n r†t v†t
v∂ vµ kh„ th˘c hi÷n. Do Æ„, t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng thËng
nh†t rªng x©y d˘ng mÈt h÷ thËng xˆ l˝ ch†t th∂i lµ Æi“u
r†t l˝ t≠Îng. Nhi“u ng≠Íi Æang h◊nh dung vµ chÍ ÆÓi mÈt
k‹ thuÀt di÷u k◊ giËng nh≠ {hÈp Æen}, cho phäp l‰c toµn
bÈ c∏c y’u tË ´ nhi‘m cÒa ph©n vµ chÿ th∂i ra n≠Ìc. MÈt
sË kh∏c muËn s∂n ph»m sau khi xˆ l˝ ph∂i gi∂i quy’t
Æ≠Óc nh˜ng mËi quan t©m ch›nh cÒa h‰, t¯c lµ, s∂n
ph»m ph∂i b∂o Æ∂m kh´ng mÔi h´i vµ v÷ sinh (loπi b·
h’t c∏c m«m b÷nh, tr¯ng vµ †u trÔng k› sinh). MÈt sË
gi∂i ph∏p Æ∏ng l≠u ˝ lµ sˆ dÙng CaCO3 trong hË ch¯a
vµ cho c∏c s∂n ph»m khˆ mÔi vµo ph©n. Nh≠ng tr≠Ìc
h’t, hi÷n nay, c∏n bÈ huy÷n vµ tÿnh Æang khuy’n kh›ch
x©y d˘ng b” Biogaz v◊ h÷ thËng nµy kh´ng chÿ c„ kh∂
n®ng xˆ l˝ ch†t th∂i mµ cfln tπo ra kh› gaz phÙc vÙ cho
gia Æ◊nh.
Ng≠Óc lπi, gi∂m nit¨ kh´ng Æ≠Óc coi lµ mÈt ti™u ch› ≠u
ti™n. ≥ ki’n cÒa mÈt c∏n bÈ thuÈc SÎ m´i tr≠Íng d≠Ìi
Æ©y Æπi di÷n cho quan Æi”m cÒa c∏c ƨn vfi hµnh ch›nh
vµ ch›nh trfi: {Nit¨, phËtpho, kali kh´ng g©y nguy hi”m
n™n chÛng t´i ph∂i ≠u ti™n cho c∏c v†n Æ“ kh∏c}.
Kh„ kh®n vµ hπn ch’ cÒa s˘ ph∏t tri”n h÷ thËng xˆ
l˝ {Biogaz}
Læp Æ∆t b” Biogaz lµ mÈt Æi“u kh„ kh®n ÆËi vÌi ng≠Íi
ch®n nu´i. Kh„ kh®n th¯ nh†t lµ thi’u Ɔt: ng≠Íi ch®n
nu´i trong khu v˘c lµng x∑ Æ∑ tÀn dÙng mÈt c∏ch tËi Æa
ph«n di÷n t›ch Ɔt Î Æ” x©y nhµ ho∆c x©y d˘ng chuÂng
trπi. H¨n n˜a, mÈt sË hÈ Æang mÎ rÈng s∂n xu†t muËn
sˆ dÙng vËn Æ” ph∏t tri”n c∏c hoπt ÆÈng kinh t’. H‰ cho
bi’t, hi÷n tπi, h‰ ≠u ti™n Æ«u t≠ x©y d˘ng chuÂng nu´i vµ
nh†t lµ mua giËng. Do Æ„, h‰ kh´ng cfln kinh ph› Æ” læp
Æ∆t h÷ thËng xˆ l˝. ß©y lµ kh„ kh®n thi’u kh∂ n®ng Æ«u
t≠ khi’n ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng th” trang bfi Biogaz Æ≠Óc.
Chÿ duy nh†t nh˜ng hÈ ch®n nu´i lÌn c„ ÆÒ s¯c x©y
Biogaz. MÈt ng≠Íi d©n n„i: {C„ r†t nhi“u {cˆa} ti’p cÀn
vËn Î ng©n hµng. Do Æ„, v†n Æ“ vay ti“n trÎ n™n qu∏ kh„
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
kh®n n™n chÛng t´i th›ch vay ti“n cÒa bπn bà vµ gia Æ◊nh
h¨n. Tuy nhi™n, hi÷n nay, ai cÚng Æ«u t≠ cho ch®n nu´i
n™n h‰ kh´ng cfln ti“n cho chÛng t´i vay n˜a}. MÈt ng≠Íi
kh∏c cho bi’t : {S¯c khoŒ cÒa t´i vµ cÒa c∏c con t´i Æang
g∆p nguy hi”m, t†t nhi™n, n’u c„ th” læp Æ∆t h÷ thËng
Biogaz, t´i sœ lµm ngay nh≠ng hi÷n tπi ph∂i mÎ rÈng ch®n
nu´i Æ” t®ng thu nhÀp cfln nh˜ng v†n Æ“ kh∏c sœ xem
sau}. M∆c dÔ, c∏c ph≠¨ng ti÷n sˆ dÙng cfln hπn ch’, c∏c
tÊ ch¯c tuy™n truy“n lu´n khuy’n kh›ch h÷ thËng Biogaz,
khi’n n„ trÎ n™n r†t quen thuÈc vÌi ng≠Íi d©n. Nhi“u
ng≠Íi ch®n nu´i muËn x©y Biogaz ngay khi c„ th”.
H¨n n˜a, b” Biogaz c„ th” do c∏c k‹ thuÀt vi™n cÒa
Phflng m´i tr≠Íng huy÷n ho∆c do c∏c thµnh ph«n t˘ do
x©y d˘ng. Tuy nhi™n, Æi“u tra cho th†y h÷ thËng nµy
hoπt ÆÈng g∆p nhi“u trÙc tr∆c. MÈt x∑ Æi“u tra c„ 10 b”
Biogaz th◊ chÿ c„ 3 b” hoπt ÆÈng tËt. Nguy™n nh©n do
c∏c nh©n vi™n k‹ thuÀt thi’u ki’n th¯c (k›ch cÏ cÒa b”
ch¯a kh´ng hÓp l˝, kh´ng c„ van Æi“u hoµ ∏p su†t, do
Æ„ g©y nÊ h÷ thËng, b” n¯t,...) ho∆c do ng≠Íi d©n kh´ng
bi’t sˆ dÙng. V› dÙ, mÈt ng≠Íi lµm ngh“ gi’t mÊ cho
rªng c„ th” tËng toµn bÈ ch†t th∂i gi’t mÊ vµo b” ch¯a.
TÊ ch¯c h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i: h÷ thËng ch¯a
ch†t th∂i chung
Ngoµi h÷ thËng xˆ l˝, ng≠Íi d©n muËn læp Æ∆t th™m h÷
thËng t›ch tr˜ ch†t th∂i. Nh≠ng theo ph«n lÌn ÆËi t≠Óng
ph·ng v†n, vÀt li÷u x©y h÷ thËng th≠Íng Ææt vµ ph∂i m†t
nhi“u di÷n t›ch. Do Æ„, nhi“u ng≠Íi mong muËn th˘c
hi÷n mÈt h÷ thËng ch¯a ph©n chung. Kh´ng ph∂i lÛc
nµo ng≠Íi d©n cÚng sˆ dÙng ch†t th∂i ræn cho trÂng tr‰t.
Vµo thÍi Æi”m kh´ng c«n ph©n, ng≠Íi d©n ÆÊ ph©n vµo
hË ch¯a chung nµy. Tuy nhi™n, hË ch¯a ph©n chung sœ
g©y ra mÈt v†n Æ“ mÌi: khi ph©n Æ∑ trÎ thµnh tµi s∂n
chung, ng≠Íi ta sÓ ph©n sœ kh´ng Æ≠Óc ph©n chia mÈt
c∏ch hÓp l˝ gi˜a nh˜ng ng≠Íi s∂n xu†t. M∆t kh∏c, ng≠Íi
d©n Æang g∆p kh„ kh®n ÆËi vÌi qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng:
qu∏ n∆ng, kh„ vÀn chuy”n, qu∏ nhi“u Æ” c„ th” t›ch tr˜.
X©y d˘ng mÈt h÷ thËng m≠¨ng m∏ng chung cho phäp
hπn ch’ vi÷c th∂i ph©n tr˘c ti’p ra ngoµi m´i tr≠Íng. H÷
thËng m≠¨ng m∏ng nµy sœ d…n ch†t th∂i ra kh·i khu
v˘c d©n c≠ vµ ÆÊ vµo mÈt ao lÌn ho∆c s´ng quanh lµng.
Ng≠Óc lπi, c∏c c∏n bÈ nghi™n c¯u cho rªng sˆ dÙng
nguÂn ph©n nµy cho trÂng tr‰t v…n tËt h¨n so vÌi ˝ ki’n
th∂i ph©n ra c∏c dflng ch∂y.
Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p xˆ l˝ vµ t›ch tr˜ ch†t th∂i Æ∆t ra ba
th∏ch th¯c: v†n Æ“ nghi™n c¯u (nghi™n c¯u k‹ thuÀt
nhªm t◊m ra ph≠¨ng ph∏p k‹ thuÀt ti™n ti’n vµ phÔ hÓp),
v†n Æ“ th´ng tin vµ tÀp hu†n (tuy™n truy“n th´ng tin
nhªm qu∂n l˝ tËt h¨n c∏c h÷ thËng xˆ l˝ ch†t th∂i nh†t
lµ Biogaz) vµ v†n Æ“ tÊ ch¯c (nhªm qu∂n l˝ tÀp th” vi÷c
t›ch tr˜ vµ xˆ l˝ ch†t th∂i).
TÀp hu†n cho ng≠Íi d©n
Theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n, kh„ kh®n trong qu∂n l˝ ch†t
th∂i lµ do thi’u hi”u bi’t. C∏n bÈ ch›nh quy“n cho rªng
n’u ng≠Íi s∂n xu†t bi’t Æ≠Óc c∏c nguy c¨ vµ hÀu qu∂
tı c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa m◊nh th◊ h‰ sœ qu∂n l˝
ch†t th∂i tËt h¨n. V“ ph«n ng≠Íi s∂n xu†t, h‰ y™u c«u
Æ≠Óc tÀp hu†n Æ” gi∂m thi”u hÀu qu∂ s∂n xu†t tÌi m´i
tr≠Íng. ßËi vÌi c∏c nh©n vi™n k‹ thuÀt, h‰ muËn c„ th™m
nhi“u th´ng tin Æ” Æ≠a ra nh˜ng lÍi khuy™n bÊ ›ch cho
ng≠Íi d©n. MÈt c∏n bÈ Phflng khuy’n n´ng huy÷n n„i:
{ChÛng t´i kh´ng th” t≠ v†n cho ng≠Íi d©n v“ vi÷c b„n
ph©n h˜u c¨ cho lÛa, bÎi v◊, chÛng r´i kh´ng c„ th´ng
tin v“ nhu c«u cÒa c©y trÂng vµ ch†t l≠Óng ph©n
chuÂng}. ß´i khi, th´ng tin do c∏c phflng, ban cung c†p
r†t ch›nh x∏c vµ c„ th” Æ∏ng cÀy. Nh≠ng mÈt sË d˜ li÷u
kh´ng cfln hÓp l˝ n˜a v◊ Æ≠Óc l†y tı c∏c cuËn s∏ch Æ∑
r†t cÚ ho∆c tı th˘c ti‘n thËng k™ tr™n c∏c x∑. MÈt chÒ
tfich x∑ cho bi’t: {ChÛng t´i h·i ng≠Íi n´ng d©n l≠Óng
ph©n chuÂng h‰ sˆ dÙng rÂi lÀp ra con sË trung b◊nh.
Tı Æ„, chÛng t´i Æ≠a ra c∏c khuy’n c∏o}. MÈt sË ÆËi
t≠Óng lµ ng≠Íi n´ng d©n vµ c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng cho rªng
hi÷n nay cfln thi’u m∂ng Ƶo tπo v“ c∏ch læp Æ∆t h÷
thËng xˆ l˝ ch†t th∂i.
Tr™n quy m´ c†p x∑, ng≠Íi s∂n xu†t Æ∑ Æ≠Óc tÀp hu†n.
Nh◊n chung, c∏c ƨn vfi y t’ chfiu tr∏ch nhi÷m tÀp hu†n
c∏c chi’n dfich v÷ sinh, trong Æ„, Æ“ cÀp Æ’n t∏c ÆÈng
cÒa ch†t th∂i ch®n nu´i. HÈi n´ng d©n, HÈi phÙ n˜ vµ
c∏c HÓp t∏c x∑ mÍi k‹ thuÀt vi™n tı Phflng khuy’n n´ng,
m´i tr≠Íng ho∆c n´ng nghi÷p cÒa huy÷n vµ tÿnh. Ti’p
Æ„, ng≠Íi ta b∏o ng≠Íi ch®n nu´i Æ’n h‰p qua Ƶi ph∏t
thanh cÒa x∑ ho∆c nhÍ vfi tr≠Îng th´n. ßËi vÌi Æa sË
tr≠Íng hÓp, chÿ c„ ng≠Íi ch®n nu´i lÌn mÌi Æ≠Óc mÍi
Æ’n. V◊ vÀy, tr≠Îng th´n sœ lµ ng≠Íi c„ vai trfl chuy”n
t∂i th´ng tin tı cuÈc h‰p Æ’n ng≠Íi ch®n nu´i nh·. Tuy
nhi™n, nhi“u ng≠Íi phµn nµn kh´ng næm Æ≠Óc th´ng tin.
Nh©n vi™n k‹ thuÀt Biogaz Æ≠Óc Ƶo tπo qua ti’p xÛc vÌi
nh˜ng ng≠Íi x©y d˘ng Biogaz Æ∑ c„ nhi“u kinh nghi÷m.
Huy÷n VÚ Th≠ d˘ ki’n qu∂n l˝ hoπt ÆÈng x©y d˘ng
Biogaz, Æ∆c bi÷t c†m nh˜ng thµnh ph«n t˘ do vµ giao
cho Phflng m´i tr≠Íng huy÷n ÆÈc quy“n x©y d˘ng h÷
thËng xˆ l˝ Biogaz nhªm tr∏nh hi÷n t≠Óng Biogaz Æ≠Óc
læp Æ∆t bÎi nh˜ng ng≠Íi kh´ng c„ kh∂ n®ng.
Di dÍi ch®n nu´i ra vÔng chuy™n ch®n nu´i ngoµi
lµng x∑
Trong khu´n khÊ ch›nh s∏ch ph∏t tri”n ch®n nu´i, tÿnh
k’ hoπch lÀp vÔng chuy™n ch®n nu´i. Nh≠ vÀy, mÁi x∑
ph∂i tr›ch ra 10% qu¸ Ɔt. ߆t Æ≠Óc l˘a ch‰n quy hoπch
vÔng chuy™n ch®n nu´i ph∂i bao gÂm 3 ti™u chu»n: i)
g«n c∏c trÙc Æ≠Íng (Æ∂m b∂o Æi lπi d‘ dµng ÆËi vÌi thÛ
65
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
y vi™n vµ hoπt ÆÈng thu gom lÓn), ii) g«n nguÂn n≠Ìc
(s´ng), iii) ch†t l≠Óng Ɔt th†p (v◊ di÷n t›ch nµy chÒ y’u
dµnh cho ch®n nu´i). MÙc Æ›ch sË mÈt cÒa vÔng nµy lµ
th©m canh vµ ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn quy m´ lÌn.
Ngoµi ra, c∏n bÈ ch›nh quy“n cfln muËn t®ng kh∂ n®ng
qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i bªng c∏ch lÀp ra h÷ thËng
xˆ l˝ chung Î Æ©y: {TÀp trung Æ” qu∂n l˝ tËt h¨n} (theo
Tr≠Îng ban ch®n nu´i tÿnh). M∆t kh∏c, c∏n bÈ qu∂n l˝
cho bi’t ng≠Íi ch®n nu´i Æ’n Æ©y buÈc ph∂i th˘c hi÷n
m´ h◊nh k’t hÓp VAC Æ” c„ th” tÀn dÙng Æ≠Óc ch†t th∂i.
Di dÍi ch®n nu´i cho phäp hπn ch’ mÔi h´i vµ gi˜ v÷
sinh lµng x∑ h¨n. Tuy nhi™n, hi÷n nay, ch≠a nhi“u x∑
tri”n khai thµnh c´ng Æ“ ∏n nµy.
Th˘c hi÷n d˘ ∏n di dÍi ch®n nu´i Æ∆t ra r†t nhi“u v†n Æ“.
Th˘c vÀy, ng≠Íi d©n g∆p ph∂i kh´ng ›t nh˜ng kh„ kh®n.
Tr≠Ìc h’t, do vÔng di dÍi xa n¨i Î, ng≠Íi ch®n nu´i sÓ
kh´ng th” theo d‚i tËt Ƶn vÀt nu´i. R†t hi’m g∆p tr≠Íng
hÓp hÈ muËn di dÍi Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu´i kh´ng
nu´i lÓn tr≠Ìc Æ©y. Th´ng th≠Íng, hÈ chuy”n Æ’n Æ©y
th≠Íng lµ hÈ ch®n nu´i quy m´ lÌn vµ Æ∑ c„ c¨ sÎ ch®n
nu´i rÂi. Do Æ„, di dÍi Æ’n vÔng mÌi buÈc nh˜ng hÈ nµy
ph∂i Æ«u t≠ lπi cho chuÂng trπi. ßi“u nµy t≠¨ng ÆËi kh„
th˘c hi÷n trong bËi c∂nh gi∏ thfit lÓn Æang bi’n ÆÈng
mπnh hi÷n nay. V†n Æ“ cuËi cÔng lµ Ɔt sˆ dÙng. Th˘c
vÀy, m∆c dÔ c∏c x∑ Æ“u Æ∑ x∏c Æfinh r‚ chu vi vÔng
chuy™n ch®n nu´i nh≠ng Ɔt Æ„ v…n thuÈc quy“n sÎ h˜u
cÒa ng≠Íi d©n. V◊ vÀy, Æ” c„ Ɔt s∂n xu†t, ng≠Íi ch®n
nu´i buÈc ph∂i th≠¨ng l≠Óng vÌi chÒ Æ†t Æ” dÂn Æi“n ÆÊi
thˆa. S˘ trao ÆÊi nµy sœ Æ∆c bi÷t kh„ th˘c hi÷n n’u
kh´ng c„ s˘ can thi÷p cÒa c∏c tÊ ch¯c tr‰ng tµi. H«u h’t
ng≠Íi d©n muËn chuy”n Æ’n khu ch®n nu´i Æ“u g∆p
ph∂i kh„ kh®n khi trao ÆÊi Ɔt: chÒ Æ†t tı chËi, c∏c Æi“u
ki÷n y™u c«u kh´ng ch†p nhÀn Æ≠Óc, mÈt ruÈng c„
nhi“u chÒ khi’n vi÷c th≠¨ng l≠Óng kh„ kh®n h¨n.
M∆c dÔ g∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n, c∏n bÈ ch›nh
quy“n d˘ ki’n th˘c thi ph∏p ch’ nhªm buÈc t†t c∂ ng≠Íi
ch®n nu´i, n’u muËn mÎ rÈng quy m´ s∂n xu†t ph∂i
chuy”n Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu´i. M∆t kh∏c, nghfi
quy’t Hµ NÈi th∏ng n®m n®m 2005 Æ“ nghfi t®ng ∂nh
h≠Îng cÒa HÈi n´ng d©n Æ” tπo Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho
vi÷c trao ÆÊi Ɔt n’u Æi“u Æ„ c„ s˘ t∏c ÆÈng t›ch c˘c
Æ’n b∂o v÷ m´i tr≠Íng. Tuy nhi™n, c∏n bÈ x∑ v…n ch≠a
bi’t lµm th’ nµo Æ” qu∂n l˝ c∏c cuÈc xung ÆÈt Ɔt Æai.
H‰ cÚng kh´ng bi’t n™n tπo Æi“u ki÷n cho di dÍi ch®n
nu´i hay trÂng lÛa. Nhi“u ng≠Íi y™u c«u ph∂i c„ v®n
b∂n r‚ rµng tı ph›a tÿnh v“ nh˜ng ≠u ti™n ph∏t tri”n n´ng
th´n. C„ nh≠ vÀy, gi∂i quy’t v†n Æ“ Ɔt Æai sœ trÎ n™n
d‘ dµng h¨n. Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµy Æang g∆p ph∂i
mÈt sË kh„ kh®n v“ tÊ ch¯c (x∏c Æfinh r‚ vai trfl cÒa tıng
ÆËi t≠Óng, Æ∂m nhi÷m vai trfl gi∂i hoµ, tr‰ng tµi).
66
Qu∂n l˝ ch®n nu´i vµ nh˜ng t∏c ÆÈng cÒa n„ tÌi
m´i tr≠Íng
Ph«n lÌn ng≠Íi d©n cho rªng qu∂n l˝ ch®n nu´i c„ th”
Æ∏nh gi∏ vµ hπn ch’ Æ≠Óc c∏c t∏c ÆÈng ti™u c˘c cÒa
ch®n nu´i tÌi m´i tr≠Íng. Ng≠Íi d©n quan t©m nhi“u
h¨n tÌi v÷ sinh lµng x∑ vµ nguÂn n≠Ìc; s¯c khoŒ vµ
nguy hπi kh¯u gi∏c. ßi“u nµy quy’t Æfinh nh˜ng ti™u
chu»n trong vi÷c qu∂n l˝ ch®n nu´i d≠Ìi con mæt cÒa
ng≠Íi d©n.
Gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra mÈt sË kh„ kh®n vµ th∏ch th¯c.
X∏c Æfinh vai trfl qu∂n l˝ cÒa c∏c ÆËi t≠Óng
Hi÷n tπi, kh´ng ai ki™m tr∏ch nhi÷m qu∂n l˝ hÈ ch®n
nu´i v◊ thÍi gian lµm vi÷c vµ thu nhÀp ch≠a Æ≠Óc x∏c
Æfinh. HÈi n´ng d©n c„ th” Æ∂m b∂o vai trfl qu∂n l˝ xung
ÆÈt, Æ∆c bi÷t xung ÆÈt do hÈ nµy lµm rËi loπn hoπt ÆÈng
kinh t’ cÒa hÈ kh∏c. Tuy nhi™n, t†t c∂ nh˜ng hÈ ch®n
nu´i nh· Æ≠Óc ph·ng v†n Æ“u khºng Æfinh: chÿ hÈ ch®n
nu´i lÌn c„ quy“n ph∏t bi”u tr≠Ìc c∏c HÈi. MÈt sË ÆËi
t≠Óng Æ≠Óc coi lµ r†t ch›nh Æ∏ng Æ” th˘c hi÷n vai trfl
qu∂n l˝ ch®n nu´i. C∏c chÒ tfich x∑ vµ thÛ y vi™n hi”u r‚
t◊nh h◊nh ch®n nu´i do h‰ th≠Íng xuy™n Æ’n th®m c∏c
hÈ s∂n xu†t. Do Æ„, h‰ hoµn toµn c„ th” tuy™n truy“n
c∏c khuy’n c∏o, chÿ d…n tÌi ng≠Íi ch®n nu´i. C∏c thÛ y
vi™n c„ kh∂ n®ng v“ k‹ thuÀt, cfln c∏c chÒ tfich x∑ c„
th»m quy“n Æ” gi∂i quy’t xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi d©n vµ
ng≠Íi ch®n nu´i.
X∏c Æfinh quy tæc qu∂n l˝: y’u tË ÆÈng c¨, khi’u nπi
cÒa ng≠Íi d©n
ß” bæt Æ«u vi÷c qu∂n l˝, c∏n bÈ ch›nh trfi muËn ÆËi t≠Óng
Æang chfiu nh˜ng ∂nh h≠Îng x†u cÒa ch†t th∂i tr◊nh ƨn
khi’u nπi. BÎi lœ, n’u kh´ng c„ ng≠Íi khi’u nπi, h‰ sœ
kh´ng th” qu∂n l˝ vµ gi∂i quy’t v†n Æ“. Tuy nhi™n, Æi“u
tra cho th†y ng≠Íi d©n th≠Íng tı chËi khi’u nπi, phµn
nµn. MÈt n´ng d©n huy÷n VÚ Th≠ n„i: {M∆c dÔ chÛng
t´i lo læng cho s¯c khoŒ cÒa m◊nh nh˜ng sœ kh´ng mÈt
ai Æi khi’u nπi. Nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´i xung quanh Æ©y
lµ bπn bÃ, lµ anh em h‰, anh em ruÈt thfit. ßi“u quan
tr‰ng nh†t v…n lµ duy tr◊ mËi quan h÷ tËt Æãp gi˜a chÛng
t´i}. Do Æ„, s˘ can thi÷p cÒa tr‰ng tµi lµ Æi“u kh´ng kh∂
quan n˜a. C∏c c∏n bÈ vµ c∏c ƨn vfi c†p x∑ trÎ n™n qu∏
lÌn ÆËi vÌi ng≠Íi d©n. MÈt ng≠Íi bu´n b∏n huy÷n VÚ
Th≠ n„i: {ô Æfia vfi cÒa t´i, t´i c„ th” lµm g◊? ßi g∆p ´ng
chÒ tfich x∑ ≠? T´i kh´ng c„ quy“n lµm Æi“u Æ„. §ng †y
lµ ng≠Íi qu∏ quan tr‰ng}.
Ti™u ch› qu∂n l˝, quy Æfinh c«n thi’t
ß” qu∂n l˝ ch®n nu´i, c«n x∏c Æfinh c∏c ti™u ch› qu∂n
l˝. Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n muËn x∑ th˘c thi c∏c quy Æfinh
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
vµ tÿnh Æ≠a vµo c∏c ph∏p ch’. L˘a ch‰n quy Æfinh phÙ
thuÈc vµo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n. C∏c v†n Æ“ ch›nh c«n
ph∂i gi∂i quy’t lµ mÔi h´i, v÷ sinh lµng x∑ vµ s¯c khoŒ.
Tr≠Ìc h’t, c∏c chÒ tfich x∑ g„p ph«n b∂o v÷ m´i tr≠Íng
(v÷ sinh lµng x∑, c†m th∂i ph©n tr˘c ti’p xuËng s´ng,...)
vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i (qu∂n ch†t th∂i, h÷ thËng hπn ch’
mÔi h´i). MÈt sË x∑ Æ∑ Æ≠a ra c∏c quy Æfinh nh≠ng Æi“u
tra cho th†y ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng t´n tr‰ng c∏c quy
Æfinh nµy. C∏c ph∏p ch’ Î c†p cao h¨n c„ h≠Ìng rÈng
h¨n. Hi÷n tπi, c∏c ph∏p ch’ nµy Æang c„ mÙc Æ›ch qu∂n
l˝ s˘ ph∏t tri”n cÒa ch®n nu´i: hÈ ch®n nu´i nµo muËn
t®ng quy m´ Ƶn sœ ph∂i x©y h÷ thËng xˆ l˝ Biogaz vµ
(ho∆c) ph∂i di dÍi Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu´i.
Ch†t th∂i vµ ch†t l≠Óng v÷ sinh thfit: ∂nh h≠Îng tÌi
thfi tr≠Íng?
Ti™u chu»n sË mÈt cÒa ng≠Íi ti™u dÔng Vi÷t Nam ÆËi
vÌi thfit lÓn lµ ÆÈ m“m vµ tÿ l÷ mÏ. Theo h‰, th¯c ®n vÀt
nu´i lµ nh©n tË duy nh†t c„ th” lµm thay ÆÊi ch†t l≠Óng
thfit. H‰ ›t, thÀm ch› kh´ng quan t©m tÌi v†n Æ“ v÷ sinh
s∂n ph»m. Ng≠Íi thµnh thfi cho rªng v÷ sinh ch®n nu´i
cÚng lµ mÈt nguy™n nh©n lµm ∂nh h≠Îng Æ’n ch†t
l≠Óng thfit lÓn nh≠ng Æi“u nµy cfln r†t mÍ nhπt.
Ng≠Íi ti™u dÔng Æ∑ bæt Æ«u quan t©m Æ’n ch†t l≠Óng
th˘c ph»m v◊ h‰ sÓ nh˜ng t∏c ÆÈng tr˘c ti’p cÒa mÈt
sË th„i quen ch®n nu´i tÌi ch†t l≠Óng thfit (l©y nhi‘m
thuËc trı s©u, h„c-m´n ho∆c thuËc kh∏ng sinh). Tuy
nhi™n, h‰ ch≠a Æ” ˝ Æ’n ∂nh h≠Îng cÒa c∏c th„i quen
nµy tÌi m´i tr≠Íng do h‰ c„ nhi“u mËi quan t©m kh∏c
c†p thi’t h¨n. Do Æ„, thfi tr≠Íng ch≠a g©y ∂nh h≠Îng tÌi
qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.
Qu∂n l˝ ch®n nu´i lµ mÈt gi∂i ph∏p cuËi cÔng nh≠ng n„
cÚng Æ∆t ra nh˜ng th∏ch th¯c mÌi - v†n Æ“ th” ch’ (quy
Æfinh li“u l≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng tËi Æa, th≠Îng phπt).
CuËi cÔng, ng≠Íi d©n Æ∑ h◊nh dung ra mÈt sË gi∂i ph∏p
›t nhi“u Æ∑ Æ≠Óc ∏p dÙng hi÷n nay. C∏c ph©n t›ch cho
th†y nh˜ng gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra th∏ch th¯c mÌi ÆËi vÌi
vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn: v†n Æ“ th” ch’ vµ tÊ ch¯c,
v†n Æ“ qu∂n l˝, tuy™n truy“n th´ng tin vµ Ƶo Æπo.
Ph©n t›ch th” ch’ vµ c∏c h≠Ìng thay ÆÊi
Trong c∏c ph«n tr™n, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh nh˜ng ÆËi
t≠Óng li™n quan Æ’n v†n Æ“ {qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i
tπi tÿnh Th∏i B◊nh}. Ph©n t›ch cho th†y ng≠Íi d©n Æ∑ ph∏t
hi÷n ra r†t nhi“u th∏ch th¯c, kh„ kh®n ÆËi vÌi ch†t th∂i
c«n ph∂i Æ≠Óc gi∂i quy’t. Ph«n nµy c„ mÙc Æ›ch ph©n
t›ch mËi quan h÷ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng nhªm x∏c Æfinh mÈt
s˘ thay ÆÊi phÔ hÓp.
Phäp ph©n t›ch th” ch’ trÎ n™n s©u h¨n vµ hoµn chÿnh
h¨n khi k’t hÓp vÌi ch≠¨ng tr◊nh ph©n t›ch th´ng tin vµ
bi”u di‘n h÷ thËng bªng ph≠¨ng ph∏p PACT. Nh≠ vÀy,
ph©n t›ch kh´ng chÿ phäp chÿ r‚ nh˜ng {nÈi hµm}Æ≠Óc
≠u ti™n trong h÷ thËng {qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i tπi
Th∏i B◊nh} mµ cfln x∏c Æfinh nh˜ng khu v˘c thËng nh†t
gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng vµ t◊m ra nh˜ng ÆËi t≠Óng chÒ chËt
c„ kh∂ n®ng kh¨i mµo thay ÆÊi.
C∏c ÆËi t≠Óng vµ {nÈi hµm} cÒa h÷ thËng
Qua Æi“u tra, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng 20 loπi ÆËi t≠Óng
trong ph©n t›ch th” ch’ v“ h÷ thËng {qu∂n l˝ ch†t th∂i
lÓn} bªng ph≠¨ng ph∏p PACT (B∂ng 1).
B∂ng 1: Loπi ÆËi t≠Óng sˆ dÙng trong ph©n t›ch th” ch’ vÌi ph≠¨ng ph∏p PACT
ßËi t≠Óng
SÎ n´ng nghi÷p tÿnh
M∑
Prov_agr_d
Phflng n´ng nghi÷p huy÷n
HÓp t∏c x∑ n´ng nghi÷p x∑
SÎ m´i tr≠Íng tÿnh
Phflng m´i tr≠Íng huy÷n
Dist_agr_d
Coop_xa
Prov_env_d
Dist_env_d
Phflng khuy’n n´ng huy÷n
Dist_ext_d
Trπm ˝ t’ x∑
Med_ser_xa
ThÛ y vi™n
C∏n bÈ ch›nh trfi (tÿnh vµ huy÷n)
ChÒ tfich x∑
Veterinary
Pol_off
Lead_xa
ßËi t≠Óng
Trung t©m nghi™n c¯u : CIRAD (E3P),
GRET, NIAH, VASI
HÈi n´ng d©n
HÈi phÙ n˜
Ng≠Íi d©n n´ng th´n kh´ng nu´i lÓn
HÈ ch®n nu´i lÌn (s∂n xu†t k’t hÓp, xa
n¨i Î) c„ b” Biogaz ngoµi lµng x∑
HÈ ch®n nu´i trung b◊nh/Æang ph∏t tri”n
vµ hÈ ch®n nu´i lÌn trong lµng x∑
HÈ ch®n nu´i trung b◊nh/ Æang ph∏t
tri”n ngoµi lµng x∑
HÈ ch®n nu´i nh·
HÈ nu´i c∏
HÈ trÂng tr‰t
M∑
Recherche
As_pay_xa
As_fem_xa
Habitants
Elev_big
Elev_moy1
Elev_moy2
Elev_pti
Pisciculteur
Agriculteur
67
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
M∆t kh∏c, ph©n t›ch Æi“u tra Æ∑ cho phäp chÿ r‚ nh˜ng
v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i mµ ng≠Íi d©n Æ∑ ph∏t hi÷n ra.
22 {nÈi hµm} Æ∑ Æ≠Óc x∏c Æfinh ÆËi vÌi h÷ thËng nghi™n
c¯u. ß©y lµ nh˜ng nÈi hµm ng≠Íi d©n ng≠Íi d©n mong
muËn chÛng Æ≠Óc c∂i thi÷n: {v÷ sinh lµng x∑}
(Propr_vil), {v÷ sinh nguÂn n≠Ìc b“ m∆t} (Propr_eau),
{v÷ sinh kh´ng kh›} (v› dÙ gi∂m thi”u mÔi h´i,...).
B∂ng 2: Th∏ch th¯c vµ {nÈi hµm} Æ≠Óc sˆ dÙng cho ph©n t›ch th” ch’ bªng ph≠¨ng ph∏p PACT
Th∏ch th¯c
NÈi hµm
Ch†t l≠Óng cuÈc sËng - v†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑
- v†n Æ“ v÷ sinh nguÂn n≠Ìc b“ m∆t
- v†n Æ“ ch†t l≠Óng kh´ng kh› (gi∂m mÔi h´i)
S¯c khoŒ
- v†n Æ“ s¯c khoŒ cÈng ÆÂng
- v†n Æ“ s¯c khoŒ vÀt nu´i
- v†n Æ“ ch†t l≠Óng n≠Ìc
Xung ÆÈt Æfia ph≠¨ng - v†n Æ“ qu∂n l˝ xung ÆÈt gi˜a c∏c hÈ l©n cÀn (duy tr◊ hoµ b◊nh x∑ hÈi)
Kinh t’
- v†n Æ“ ph∏t tri”n n´ng n´ng nghi÷p Æfia ph≠¨ng sao cho qu∂n l˝ ch†t
th∂i kh´ng k◊m h∑m s∂n xu†t trong tÿnh
- v†n Æ“ xu†t kh»u/h◊nh ∂nh cÒa tÿnh
Xˆ l˝ ch†t th∂i d≠ thıa - v†n Æ“ xˆ l˝ ch†t th∂i d≠ thıa vÌi chi ph› hÓp l˝ nh†t (nh©n c´ng, thÍi gian)
Ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ - v†n Æ“ ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa ch†t th∂i qua b∏n ph©n tr˘c ti’p
Th” ch’
- v†n Æ“ quy Æfinh Î c†p x∑
- v†n Æ“ ph∏p ch’
- v†n Æ“ chÿ thfi nhªm Æ≠a ra khu´n khÊ cho v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ
Òng hÈ c∏c s∏ng ki’n cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng
TÊ ch¯c
- v†n Æ“ x∏c Æfinh vai trfl cÒa c∏c ÆËi t≠Óng, s˘ phËi hÓp trong hµnh ÆÈng
Qu∂n l˝ ch®n nu´i
- v†n Æ“ qu∂n l˝ ch®n nu´i (ki”m tra c∏ch qu∂n l˝ hÈ ch®n nu´i, Æ∏nh gi∏
c∏c ∂nh h≠Îng, th≠Îng, phπt)
Ki’n th¯c
- v†n Æ“ ki’n th¯c v“ ch†t l≠Óng ph©n
- v†n Æ“ ki’n th¯c v“ th˘c trπng t◊nh h◊nh ÆËi vÌi ´ nhi‘m trong tÿnh
- v†n Æ“ hi”u bi’t v“ ch†t th∂i trong n´ng hÈ
- v†n Æ“ nghi™n c¯u c´ng ngh÷ (t›ch tr˜ vµ xˆ l˝)
Tuy™n truy“n th´ng tin - v†n Æ“ tuy™n truy“n t∏c ÆÈng cÒa ch†t th∂i
- v†n Æ“ tuy™n truy“n n„i chung
T◊nh h◊nh ph¯c tπp
Y™u c«u c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng
Theo ng≠Íi d©n, c„ r†t nhi“u v†n Æ“ xung quanh vi÷c
qu∂n l˝ ch®n nu´i lÓn. Tuy nhi™n, kh´ng ph∂i t†t c∂ c∏c
nÈi hµm Æ“u c„ t«m quan tr‰ng nh≠ nhau. Th˘c vÀy,
ng≠Íi d©n c„ quan Æi”m tr∏i ng≠Óc nhau v“ ∂nh h≠Îng
cÒa ch†t th∂i vµ qu∂n l˝ ch†t th∂i. Quan Æi”m nµy c„
t∏c ÆÈng Æ’n hµnh ÆÈng mµ nh„m ÆËi t≠Óng nµy muËn
nh„m ÆËi t≠Óng kh∏c th˘c hi÷n.
Nh≠ vÀy, y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng v“ h÷ thËng {nÈi
hµm} (thi÷n ch› Æ≠Óc th†y mÈt nÈi hµm nµo Æ„ Æ≠Óc c∂i
thi÷n) cho phäp chÿ r‚ t«m quan tr‰ng cÒa c∏c {nÈi hµm}
(H◊nh 2).
68
M∑ sË
Prop_vil
Prop_eau
Air
Sante_hum
Sante_ani
Potabilite
Conflit
Dev_agri
Exportation
Elimination
Val_$
Regul_local
Legislation
Directives
Organizat
Controle
Conn_intra
Conn_situ
Mgt_œploit
Rech_tech
Sensi_imp
Vulga
Ph©n t›ch cho th†y mËi quan t©m ch›nh vµ c∏c y™u c«u
sË mÈt cÒa ng≠Íi d©n lµ s¯c khoŒ con ng≠Íi vµ ch†t
l≠Óng cuÈc sËng (v÷ sinh lµng x∑, v÷ sinh nguÂn n≠Ìc
b“ m∆t, v÷ sinh kh´ng kh›).
Ph©n t›ch cÚng cho th†y, nh˜ng Æi“u lÛc Æ«u t≠Îng
chıng kh´ng Æ∏ng quan t©m nh≠ s˘ c®ng thºng gi˜a
nh˜ng ng≠Íi d©n, lπi lµ nÈi hµm quan tr‰ng.
Ngoµi ra, ng≠Íi d©n r†t quan t©m Æ’n kh©u tuy™n
truy“n. H‰ cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ k‹
thuÀt. ߪng sau y™u c«u c∂i thi÷n nµy, ng≠Íi d©n tin
t≠Îng vµo mÈt {k‹ thuÀt di÷u k◊} c„ th” cho phäp gi∂i
quy’t toµn bÈ v†n Æ“ ch†t th∂i.
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
H◊nh 2: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n
CuËi cÔng, c∏c ÆËi t≠Óng c„ y™u c«u lÌn ÆËi vÌi vi÷c x∏c
Æfinh c∏c chÿ thfi r‚ rµng v“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.
MÈt sË {nÈi hµm} c„ tÊng y™u c«u th†p do hai nguy™n
nh©n. Th¯ nh†t, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm kh´ng Æ≠Óc ≠u
ti™n c∂i thi÷n bªng c∏c nÈi hµm kh∏c; v› dÙ, nÈi hµm
{ch†t l≠Óng n≠Ìc} vµ xa h¨n n˜a lµ nÈi hµm c∏c th„i
quen hi÷n nay nh≠ ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa ch†t th∂i.
Th¯ hai, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm mµ tıng nh„m ÆËi t≠Óng
c„ ˝ ki’n r†t kh∏c nhau v“ chÛng. Nh≠ vÀy, th´ng tin
v“ qu∂n l˝ n´ng hÈ vµ v“ ch†t l≠Óng ch†t th∂i (lµm ph©n
b„n ho∆c lµm th¯c ®n cho c∏) lµ nh˜ng nÈi hµm mµ chÿ
c∏c ÆËi t≠Óng s∂n xu†t n´ng nghi÷p vµ nghi™n c¯u
quan t©m. CuËi cÔng, y™u c«u c∂i thi÷n qu∂n l˝ ch†t th∂i
mµ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi xu†t kh»u thfit lÓn lµ
r†t th†p vµ chÿ c∏c c∏n bÈ ch›nh quy“n tÿnh vµ hÈ ch®n
nu´i lÌn quan t©m. Nh≠ vÀy, loπi nÈi hµm c„ y™u c«u
th†p ho∆c kh´ng c„ s˘ thËng nh†t gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng
khi’n vi÷c c∂i thi÷n nÈi hµm trÎ n™n kh„ kh®n h¨n.
M¯c ÆÈ quan t©m vµ m¯c ÆÈ Æ∏p ¯ng kh∏c nhau cÒa
c∏c ÆËi t≠Óng
Ph©n t›ch Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa
mÁi ÆËi t≠Óng cho th†y c∏c chÒ tfich x∑, ng≠Íi ch®n
nu´i quy m´ trung b◊nh, quy m´ lÌn, c∏c c∏n bÈ ch›nh
trfi, c∏c Phflng n´ng nghi÷p vµ c∏c HÓp t∏c x∑
(B∂ng 3) lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ li™n quan nh†t Æ’n v†n
Æ“ (Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u mπnh). Tuy nhi™n, Æ∏p ¯ng
nhªm c∂i thi÷n t◊nh h◊nh hi÷n nay cÒa h‰ r†t hπn ch’,
trı c∏c ÆËi t≠Óng tr˘c ti’p nh≠ ng≠Íi ch®n nu´i. ßi“u
nµy khºng Æfinh thi÷n ch› hµnh ÆÈng nhªm c∂i thi÷n
h÷ thËng cÒa loπi ÆËi t≠Óng nµy. Do Æ„, nh˜ng ÆËi
t≠Óng nµy r†t quan tr‰ng trong kh©u hµnh ÆÈng cÚng
nh≠ trong ph©n t›ch s©u h¨n.
B∂ng 3: M¯c ÆÈ li™n quan cÒa tıng ÆËi t≠Óng (total concern of the stakeholders)
ßËi t≠Óng
Pol_off
Prov_ agr_ d
Lead_xa
Veterinary
Coop_xa
Research
Wom_uni_xa
Dist_ agr_ d
Med_ser_xa
Prov_env_d
Y™u c«u
72
65
64
62
62
61
60
58
58
56
ß∏p ¯ng
3
13
15
5
9
4
5
14
8
5
ßËi t≠Óng
Dist_env_d
Med_farm1
Big_farm
Farm_uni_xa
Med_farm2
Inhabitants
Fish_farmer
Sma_farm
Dist_ext_d
Crop_farmer
Y™u c«u
54
51
50
50
50
49
43
40
38
33
ß∏p ¯ng
6
28
28
10
28
15
22
3
14
69
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
H≠Ìng c∂i thi÷n h÷ thËng c„ th”
ßËi t≠Óng sΩn sµng vµ ch›nh Æ∏ng hµnh ÆÈng
nhi“u h¨n (willing, acknowledge and legitime)
M∆c dÔ qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ cfln mÌi vµ ng≠Íi
d©n th≠Íng kh´ng c„ ˝ t≠Îng hµnh ÆÈng ch›nh x∏c Æ”
c∂i thi÷n t◊nh h◊nh nh≠ng Æi“u tra Æ∑ cho phäp x∏c Æfinh
Æ≠Óc {nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng} c„ th” gi∂i quy’t Æ≠Óc
mÁi v†n Æ“ Æ∆t ra vµ c∂i thi÷n c∏c nÈi hµm. C∏c l‹nh v˘c
hµnh ÆÈng Æ≠Óc chia thµnh 7 nh„m. MÁi nh„m c„ kh∂
n®ng c∂i thi÷n mÈt trong sË c∏c {nÈi hµm}:
1. C∂i thi÷n k‹ thuÀt xˆ l˝ vµ t›ch tr˜ ch†t th∂i; ng≠Íi
d©n cho rªng lµm tËt h¨n c´ng t∏c qu∂n l˝ ch†t th∂i
Æ≠Óc gi∂i quy’t bªng c∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt Î quy
m´ n´ng hÈ: x©y d˘ng h÷ thËng t›ch tr˜, Æ≠a vµo
c∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt mÌi, ƨn gi∂n cho phäp hπn
ch’ mÔi h´i, ∏p dÙng k‹ thuÀt mÌi nhªm {v÷ sinh}
ch†t th∂i vµ lµm cho ch†t th∂i c„ th” vÀn chuy”n
Æ≠Óc (gi∂m th” t›ch, khËi l≠Óng, mÔi h´i), x©y d˘ng
h÷ thËng k™nh m≠¨ng nhªm qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng.
Nh◊n chung, gi∂i ph∏p k‹ thuÀt Æ≠Óc xem xät nhi“u
nh†t lµ h÷ thËng xˆ l˝ biogaz.
2. Th˘c hi÷n tËt h¨n c´ng t∏c qu∂n l˝ c∏c thµnh
ph«n ch®n nu´i; theo ng≠Íi d©n, mÈt c∏ch c∂i
thi÷n (vµ gi∂i quy’t nh˜ng th∏ch th¯c Æ∑ Æ∆t ra, Æ∆c
bi÷t lµ v†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑ vµ s¯c khoŒ vÀt nu´i)
qu∂n l˝ ch†t th∂i kh∏c lµ ∏p dÙng nh˜ng th„i quen
tËt Î quy m´ n´ng hÈ: kh´ng th∂ vÀt nu´i t˘ do trong
x∑, kh´ng Æ” ch†t th∂i ch®n nu´i v≠¨ng v∑i ra ngoµi
khu v˘c ch®n nu´i, v÷ sinh vÔng chuy™n ch®n nu´i.
3. C∂i thi÷n qu∂n l˝ n´ng hÈ; nh„m hµnh ÆÈng nµy
bao gÂm v†n Æ“ sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝ cho trÂng
tr‰t vµ thu˚ s∂n, th˘c hi÷n c∏c h÷ thËng n´ng
nghi÷p k’t hÓp mÈt c∏ch c©n ÆËi, sˆ dÙng ph©n
chuÂng cho toµn bÈ c∏c ruÈng nhªm tr∏nh hi÷n
t≠Óng b∑o hoµ do tÀp trung b„n ph©n cho ruÈng Î
g«n mµ kh´ng b„n cho ruÈng Î xa. Ngoµi ra, Æ” gi∂i
quy’t v†n Æ“ s¯c khoŒ con ng≠Íi, nh„m hµnh ÆÈng
nµy cfln c„ th™m gi∂i ph∏p sˆ dÙng c∏c dÙng cÙ b∂o
v÷ khi ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi ch†t th∂i.
4. C∂i thi÷n qu∂n l˝ m´i tr≠Íng; chÒ y’u tÀp trung
vµo c∂i thi÷n ch†t l≠Óng cuÈc sËng vµ v÷ sinh lµng
x∑, l‹nh v˘c hµnh ÆÈng nµy bao gÂm nh˜ng hµnh
ÆÈng sau: v÷ sinh t†t c∂ c∏c khu v˘c trong x∑ (k™nh
m≠¨ng, Æ≠Íng x∏), vÀn chuy”n {sπch} ch†t th∂i
trong x∑ Æ” tÀn dÙng cho trÂng tr‰t vµ ao c∏, kh´ng
Æ” ph©n tho∏t ra c∏c dflng ch∂y (ao, s´ng), kh´ng
th∂i n≠Ìc ao c∏ bıa b∑i khi thay n≠Ìc ao.
5. Gi∂i ph∏p {kh´ng gian}; lÀp vÔng chuy™n ch®n
nu´i ngoµi khu v˘c lµng x∑ nhªm tÀp trung c∏c hÈ
ch®n nu´i, gi∂m thi”u c∏c nguy hπi vµ qu∂n l˝ ch†t
th∂i ch®n nu´i tËt h¨n, theo nguy™n tæc {tÀp trung
Æ” qu∂n l˝ tËt h¨n}.
70
6. Gi∂i ph∏p tÊ ch¯c vµ th” ch’; bao gÂm nh˜ng
hµnh ÆÈng sau: 1) X∏c Æfinh vµ ∏p dÙng c∏c quy ch’
vµ ph∏p ch’ nhªm Æi“u chÿnh c∏c th„i quen cÒa
ng≠Íi ch®n nu´i vµ ng≠Íi sˆ dÙng ch†t th∂i. 2) TÊ
ch¯c trao ÆÊi ph©n (cho, b∏n) gi˜a ng≠Íi s∂n xu†t
vµ ng≠Íi ti™u thÙ. 3) TÊ ch¯c thu gom ch†t th∂i. 4)
Th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i tÀp th”. 5)
LÀp c∏c nh„m li™n ngµnh thËng nh†t vµ phËi hÓp Î
quy m´ c†p x∑ ho∆c c†p huy÷n. 6) X∏c Æfinh vai trfl
cÒa mÁi ÆËi t≠Óng, Æ∆c bi÷t vai trfl tr‰ng tµi hay
ng≠Íi hoµ gi∂i c∏c xung ÆÈt. 7) L˘a ch‰n h≠Ìng
ph∏t tri”n n´ng th´n vµ th©m canh nhªm qu∂n l˝
v†n Æ“ Ɔt Æai. 8) X∏c Æfinh vµ th˘c hi÷n h÷ thËng
c†p vËn (cho vay, trÓ c†p) nhªm tπo Æi“u ki÷n cho
ng≠Íi d©n ∏p dÙng c∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt (xˆ l˝)
ho∆c kh´ng gian (di dÍi ch®n nu´i).
7. Tuy™n truy“n vµ l‹nh hÈi ki’n th¯c; l‹nh v˘c nµy
bao gÂm nh˜ng hµnh ÆÈng sau: t®ng c≠Íng th´ng
tin cho ng≠Íi d©n v“ k‹ thuÀt, t∏c ÆÈng cÒa ch†t th∂i
vµ c∏c ph≠¨ng ti÷n xˆ l˝ ch†t th∂i, th˘c hi÷n c∏c
kho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi ch®n nu´i, Ƶo tπo c∏c k‹
thuÀt vi™n, sˆ dÙng ph≠¨ng ti÷n c«n thi’t cho c∏c
lÌp tÀp hu†n, ph∏t tri”n ki’n th¯c mÌi v“ k‹ thuÀt xˆ
l˝ vµ qu∂n l˝ (næm Æ≠Óc nhu c«u ph©n cho trÂng tr‰t
vµ l≠Óng ph©n b„n hi÷n c„,...).
D˘a theo Æi“u tra, ÆËi vÌi mÁi loπi ÆËi t≠Óng cÒa h÷
thËng, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc i) {kh∂ n®ng hµnh
ÆÈng hi÷n thÍi} (nh˜ng g◊ ÆËi t≠Óng Æang th˘c hi÷n hi÷n
nay trong c∏c l‹nh v˘c hµnh ÆÈng tr™n), ii) {kh∂ n®ng
hµnh ÆÈng thıa nhÀn/ch›nh Æ∏ng} (nh˜ng vi÷c mµ ÆËi
t≠Óng nµy cho rªng ÆËi t≠Óng kh∏c ph∂i ho∆c c„ th”
th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng).
Ph©n t›ch cho th†y c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂
n®ng hµnh ÆÈng lÌn vµ ph∂i hµnh ÆÈng nhi“u h¨n n˜a
lµ c∏c ÆËi t≠Óng tr˘c ti’p: ng≠Íi ch®n nu´i. V› dÙ, Æ” c∂i
thi÷n v÷ sinh lµng x∑, ph«n lÌn ng≠Íi d©n Æ“u muËn
ng≠Íi ch®n nu´i d‰n ph©n do vÀt nu´i cÒa h‰ th∂i ra.
Ph∂i thıa nhÀn rªng hµnh ÆÈng nµy Æang bæt Æ«u Æ≠Óc
th˘c hi÷n. Tuy nhi™n, ng≠Íi ch®n nu´i v…n c„ th” t®ng
c≠Íng nh˜ng nÁ l˘c v÷ sinh lµng x∑ h¨n nh≠ th’.
N’u k’t qu∂ hµnh ÆÈng nµy lµ r†t b◊nh th≠Íng, Æi“u Æ„
c„ ngh‹a rªng toµn bÈ c∏c ÆËi t≠Óng Æang c∂m th†y r†t
tho∂i m∏i bÎi v◊ h‰ Æ∑ thËng nh†t giao cho c∏c ÆËi t≠Óng
tr˘c ti’p (ng≠Íi ch®n nu´i) tr∏ch nhi÷m tr≠Ìc t◊nh h◊nh
hi÷n tπi vµ t≠¨ng lai.
Tuy nhi™n, ph©n t›ch s©u h¨n v“ {kh∂ n®ng hµnh ÆÈng
Æ≠Óc thıa nhÀn} cho phäp x∏c Æfinh th™m mÈt sË ÆËi
t≠Óng kh∏c bfi coi nh≠ c„ th” ho∆c ph∂i hµnh ÆÈng nhi“u
h¨n Æ” c∂i thi÷n t◊nh h◊nh m∆c dÔ h‰ lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng käm h¨n ng≠Íi ch®n nu´i
(B∂ng 4).
Hi÷n tπi, mÈt sË ÆËi t≠Óng Æ≠Óc xem lµ ›t ho∆c kh´ng
li™n quan Æ’n t◊nh h◊nh hi÷n nay. Tuy nhi™n, h‰ v…n bfi
c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c thıa nhÀn lµ ch›nh Æ∏ng vµ c„ kh∂
n®ng Æi“u khi”n hµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËng vµ mÈt
sË nÈi hµm c„ y™u c«u c∂i thi÷n cao. Nh˜ng ÆËi t≠Óng
Æ„ lµ:
- ßËi vÌi vi÷c c∂i thi÷n m´i tr≠Íng sËng (v÷ sinh lµng
x∑ vµ ch†t l≠Óng kh´ng kh›): HÈi n´ng d©n, HÓp t∏c
x∑ vµ toµn bÈ c∏c nh„m hÈ s∂n xu†t.
- ßËi vÌi s¯c khoŒ: nh†t lµ hÈ ch®n nu´i nh·, ng≠Íi
trÂng tr‰t, hÈ nu´i c∏, c∏c nh„m hÈ ch®n nu´i kh∏c,
HÈi n´ng d©n vµ HÓp t∏c x∑.
- ßËi vÌi c∏c cuÈc xung ÆÈt: chÒ tfich x∑ vµ HÈi n´ng
d©n.
- ßËi vÌi tuy™n truy“n: Phflng m´i tr≠Íng vµ Phflng
n´ng nghi÷p Î c∏c c†p. ßËi t≠Óng ch›nh hi÷n nay lµ
Phflng n´ng nghi÷p huy÷n.
ßËi vÌi c∏c chÿ thfi: c∏n bÈ ch›nh trfi vµ c∏c Phflng m´i
tr≠Íng. Tuy nhi™n, theo c∏c ÆËi t≠Óng, ÆËi vÌi nÈi
hµm nµy, hi÷n tπi, kh´ng mÈt ÆËi t≠Óng nµo c„ li™n
quan th˘c s˘.
CuËi cÔng, hi÷n nay, d≠Íng nh≠ kh´ng c„ ÆËi t≠Óng
nµo li™n quan nhi“u Æ’n nh˜ng v†n Æ“ ›t Æ≠Óc ≠u ti™n
nh≠ tÊ ch¯c (†n Æfinh vai trfl vµ phËi hÓp gi˜a c∏c ÆËi
t≠Óng) vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i. Tuy nhi™n, kh∂ n®ng c∂i
thi÷n nh˜ng nÈi hµm nµy sœ r†t lÌn Æ∆c bi÷t khi c„ ÆËi
t≠Óng li™n quan vµ Æ≠Óc thıa nhÀn:
- ßËi vÌi qu∂n l˝ ch®n nu´i: HÓp t∏c x∑, chÒ tfich x∑,
HÈi n´ng d©n vµ Phflng m´i tr≠Íng tÿnh.
- ßËi vÌi tÊ ch¯c: c∏c HÓp t∏c x∑, HÈi n´ng d©n, HÈi
phÙ n˜, Phflng n´ng nghi÷p vµ m´i tr≠Íng tÿnh, c∏n
bÈ ch›nh trfi vµ chÒ tfich x∑.
B∂ng 4: NÈi hµm ch›nh vµ c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn lµ ch›nh Æ∏ng Æ” th˘c hi÷n hµnh ÆÈng
NÈi hµm
ßËi t≠Óng li™n quan hi÷n nay
ßËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn vµ Æ≠Óc chÍ ÆÓi
hµnh ÆÈng
M¯c ÆÈ nhi“u h¨n
M¯c ÆÈ nhi“u h¨n n˜a
HÈi n´ng d©n vµ c∏c Ng≠Íi ch®n nu´i
HÓp t∏c x∑
(t†t c∂ c∏c nh„m)
Ng≠Íi ch®n nu´i (nh·) Ng≠Íi ch®n nu´i
Ng≠Íi trÂng tr‰t
(lÌn vµ trung b◊nh)
Ng≠Íi nu´i c∏
HÈi n´ng d©n
HÓp t∏c x∑
M¯c ÆÈ nhi“u
Ng≠Íi ch®n nu´i (t†t
c∂ c∏c nh„m)
Ng≠Íi ch®n nu´i
(trung b◊nh, lÌn)
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n)
M¯c ÆÈ th†p h¨n
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n, tÿnh)
Tuy™n truy“n
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n)
Ng≠Íi ch®n nu´i (t†t
c∂ c∏c nh„m)
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n)
Phflng m´i tr≠Íng
(huy÷n vµ tÿnh)
Phflng n´ng nghi÷p
ChÒ tfich x∑
HÈi n´ng d©n
Ng≠Íi ch®n nu´i
(t†t c∂ c∏c nh„m)
HÈi phÙ n˜, HÈi n´ng
d©n, HÓp t∏c x∑
Xung ÆÈt
Phflng khuy’n n´ng,
Phflng m´i tr≠Íng
(huy÷n)
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n)
Ng≠Íi ch®n nu´i (t†t
c∂ c∏c nh„m) + Phflng
n´ng nghi÷p tÿnh
Phflng n´ng nghi÷p
(huy÷n vµ tÿnh)
{ChÒ tfich x∑}
{ThÛ y vi™n}
C∏n bÈ ch›nh trfi
Phflng m´i tr≠Íng
HÓp t∏c x∑
ChÒ tfich x∑
Phflng n´ng nghi÷p
X
HÓp t∏c x∑,
HÈi n´ng d©n vµ
HÈi phÙ n˜
V÷ sinh lµng x∑
S¯c khoŒ con ng≠Íi
Ch†t l≠Óng kh´ng kh›
Chÿ thfi
X
Qu∂n l˝ ch®n nu´i
X
TÊ ch¯c
X
Ng≠Íi ch®n nu´i
(t†t c∂ c∏c nh„m)
ChÒ tfich x∑ vµ
HÓp t∏c x∑
HÈi n´ng d©n
Phflng m´i tr≠Íng
(huy÷n)
Phflng n´ng nghi÷p
vµ m´i tr≠Íng tÿnh
C∏n bÈ ch›nh trfi vµ chÒ
tfich x∑
NB: X c„ ngh‹a lµ kh´ng c„ ÆËi t≠Óng nµo; { }ngh‹a lµ m¯c ÆÈ r†t th†p
71
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
Theo c∏c ÆËi t≠Óng, ph«n lÌn nh˜ng hµnh ÆÈng ÆÛng
ra c„ th” Æ≠Óc ti’n hµnh tËt h¨n nh≠ng ph©n t›ch cho
th†y chÿ mÈt sË Æi“u Æ≠Óc th˘c hi÷n. V◊ th’, c«n ph∂i
lµm th™m nhi“u Æi“u h¨n n˜a Æ” th˘c hi÷n hµnh ÆÈng
(v◊ kh∂ n®ng vµ t›nh ch›nh Æ∏ng th˘c hi÷n hµnh ÆÈng
Æ∑ Æ≠Óc thıa nhÀn). Nh≠ vÀy, hi÷n nay, nh˜ng hµnh
ÆÈng nµy cfln ph´i thai thÀm ch› ch≠a tÂn tπi nh≠ng c«n
ph∂i th˘c hi÷n chÛng d≠Ìi s˘ gi∏m s∏t cÒa ng≠Íi d©n:
- X©y d˘ng h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i chung (ao, Ò
ph©n, k™nh m≠¨ng, h÷ thËng thu gom,...).
- Ph∏t tri”n h÷ thËng t›ch tr˜ vµ chuy”n ho∏ ph©n
(nh†t lµ lµm v÷ sinh vµ khˆ mÔi h´i nhªm gi∂m c∏c
nguy hπi vµ tπo Æi“u ki÷n d‘ dµng cho vi÷c vÀn
chuy”n).
- Mang c∏c dÙng cÙ b∂o v÷ khi ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi
ch†t th∂i (Æ∆c bi÷t lµ gi∂m c∏c nguy c¨ ÆËi vÌi s¯c
khoŒ con ng≠Íi).
- Ép dÙng m´ h◊nh ph©n xˆ: ÆËi vÌi v†n Æ“ trao ÆÊi
Ɔt Æai ho∆c trong tr≠Íng hÓp xung ÆÈt do qu∂n l˝
ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ d…n Æ’n nh˜ng hÀu qu∂ kinh
t’ cho hÈ ch®n nu´i th¯ ba.
- Th˘c thi c∏c quy tæc, ph∏p ch’ vµ chÿ thfi.
- Th˘c hi÷n ki”m tra hÈ ch®n nu´i.
- X∏c Æfinh vai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, lÀp nh„m li™n
ngµnh.
- PhËi hÓp trao ÆÊi gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng.
- L‹nh hÈi ki’n th¯c vµ tuy™n truy“n th´ng tin v“ sˆ
dÙng ch†t th∂i cho trÂng tr‰t vµ nu´i c∏.
ß∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n vµ Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n h÷ thËng
ti“m n®ng
Nhªm x∏c Æfinh Æ©u lµ nh˜ng Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n h÷ thËng
qu∂n l˝ ch†t th∂i ti“m tµng vµ nhªm x∏c Æfinh c∏c h≠Ìng
hµnh ÆÈng, chÛng t´i Æ≠a ra {Æ∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n} cÒa
c∏c ÆËi t≠Óng th´ng qua c∏c cuÈc Æi“u tra. ß©y lµ
nh˜ng hµnh ÆÈng ng≠Íi d©n sΩn sµng lµm n’u mÈt vµi
{nÈi hµm} Æ∑ Æ≠Óc c∂i thi÷n tr≠Ìc Æ„ nhÍ hµnh ÆÈng cÒa
mÈt ÆËi t≠Óng kh∏c. Nh≠ vÀy, c„ r†t nhi“u {Æ∏p ¯ng c„
Æi“u ki÷n}, Æ∆c bi÷t lµ:
- Nh˜ng ÆËi t≠Óng th≠Íng ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi ph©n
(ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏)
72
-
sΩn sµng th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p Æ” c∂i thi÷n {nÈi
hµm} ch†t l≠Óng kh´ng kh›, v÷ sinh lµng x∑ vµ c∏c
dflng ch∂y n’u nÈi hµm {quy Æfinh} vµ {gi∏m s∏t}
Æ≠Óc th˘c hi÷n tËt h¨n.
Ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏
sœ qu∂n l˝ ch†t th∂i tËt h¨n bªng c∏ch ∏p dÙng li“u
l≠Óng ph©n b„n {hÓp l˝} n’u c´ng t∏c tuy™n truy“n
Æ≠Óc c∂i thi÷n, t¯c lµ ng≠Íi s∂n xu†t c„ nhi“u th´ng
tin h¨n.
Nh≠ vÀy, chÛng t´i Æ∑ lµm s∏ng t· mÈt sË mËi quan h÷
ph∏t tri”n c„ Æi“u ki÷n cÒa c∏c nÈi hµm, Æ∆c bi÷t lµ:
- Trao ÆÊi ch†t th∂i sœ Æ≠Óc lµm tËt h¨n khi nÈi hµm
{tÊ ch¯c} (x∏c Æfinh vai trfl cÒa c∏c c∏n bÈ l∑nh Æπo)
vµ {nghi™n c¯u k‹ thuÀt} (∏p dÙng c∏c k‹ thuÀt lµm
gi∂m khËi l≠Óng, th” t›ch vµ mÔi h´i cÒa ch†t th∂i
trong n´ng hÈ) Æ≠Óc quan t©m.
- Xung ÆÈt gi˜a nh˜ng ng≠Íi d©n sœ gi∂m n’u c„ c∏c
quy Æfinh lµm {hπn Æfinh} c∏c hoπt ÆÈng cÒa ng≠Íi
ch®n nu´i vµ ph∂i c„ nh˜ng ÆËi t≠Óng Æ∂m tr∏ch vai
trfl tr‰ng tµi vµ hoµ gi∂i.
- V†n Æ“ gi∏m s∏t n´ng hÈ sœ trÎ n™n tËt h¨n n’u vai
trfl cÒa c∏c ƨn vfi c„ th»m quy“n c†p x∑ Æ≠Óc x∏c
Æfinh r‚ rµng vµ c∏c quy Æfinh Æ≠Óc th˘c thi.
- ßµo tπo, tuy™n truy“n vµ phÊ bi’n k‹ thuÀt sœ hi÷u
qu∂ h¨n khi c∏c nghi™n c¯u t◊m ra Æ≠Óc li“u l≠Óng
ph©n b„n hÓp l˝, khi c„ ph≠¨ng ti÷n vÀt ch†t vµ tµi
ch›nh Æ” th˘c hi÷n c∏c kho∏ Ƶo tπo vµ vai trfl cÒa
tıng loπi ÆËi t≠Óng Æ≠Óc x∏c Æfinh r‚ rµng.
- Kh©u tÊ ch¯c (phËi hÓp g˜a c∏c ÆËi t≠Óng, x∏c Æfinh
vai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, lÀp nh„m li™n ngµnh) chÿ
c„ th” hoπt ÆÈng hi÷u qu∂ n’u c∏c chÿ thfi Æ˘¨c th˘c
hi÷n nhªm tπo Æi“u ki÷n x©y d˘ng tÊ ch¯c.
ßËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng ti“m n®ng
Ph©n t›ch toµn bÈ c∏c Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n {nÈi hµm} ({Æ∏p
¯ng hi÷n thÍi} + {Æ∏p ¯ng ti“m n®ng}) cho phäp x∏c Æfinh
kh∂ n®ng c∂i thi÷n h÷ thËng ti“m n®ng vµ c∏c ÆËi t≠Óng
Æang ho∆c sœ c„ th” li™n quan nh†t tÌi v†n Æ“ qu∂n l˝
ch†t th∂i. V› dÙ ÆËi t≠Óng c„ nhi“u y™u c«u vµ nhi“u Æ∏p
¯ng (hi÷n thÍi vµ ti“m n®ng) c∂i thi÷n h÷ thËng.
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
B∂ng 5: M¯c ÆÈ li™n quan cÒa c∏c ÆËi t≠Óng (total concern of the stakeholders)
Big_farm
Med_farm1
Med_farm2
Lead_xa
Dist_ agr_ d
Sma_farm
Prov_ agr_ d
Coop_xa
Pol_off
Farm_uni_xa
Med_ser_xa
Veterinary
Wom_uni_xa
Fish_farmer
Research
Prov_env_d
Dist_env_d
Crop_farmer
Inhabitants
Dist_ext_d
Stakeholders’ potential interests
TÊng (Y™u c«u + toµn
bÈ Æ∏p ¯ng)
Y™u c«u
107
57
104
58
102
57
97
70
90
65
87
46
87
70
86
67
86
77
80
58
77
62
74
64
72
62
72
47
72
65
71
60
69
58
60
37
53
53
49
43
Ph©n t›ch tr™n cho phäp chÿ r‚ t«m quan tr‰ng trong
hi÷n tπi vµ trong t≠¨ng lai cÒa ba loπi ÆËi t≠Óng ÆËi vÌi
vi÷c c∂i thi÷n h÷ thËng:
- Ng≠Íi ch®n nu´i, nh†t lµ hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ
ch®n nu´i trung b◊nh v◊ hai loπi n´ng hÈ nµy c„ Æ∏p
¯ng ti“m n®ng Æ∆c bi÷t lÌn; Î m¯c ÆÈ hπn ch’ h¨n,
n’u hÈ ch®n nu´i nh· c„ c∏c Æ∏p ¯ng ti“m n®ng lÌn
th◊ h‰ chÿ c„ y™u c«u r†t y’u.
- C∏c chÒ tfich x∑ kh´ng nh˜ng c„ y™u c«u Æ∆c bi÷t
r†t mπnh mµ cfln c„ kh∂ n®ng Æ∏p ¯ng lÌn.
- C∏c Phflng n´ng nghi÷p huy÷n vµ c∏c HÓp t∏c x∑
(trong mÈt chıng m˘c giÌi hπn h¨n lµ HÈi n´ng d©n
vµ HÈi phÙ n˜) c„ y™u c«u cao vµ do Æ„ kh∂ n®ng
Æ∏p ¯ng cÚng cao.
Tuy nhi™n, mÈt Æi“u r†t Æ∏ng ngπc nhi™n lµ theo gi∂
thuy’t ban Æ«u, mÈt sË ÆËi t≠Óng Æ≠Óc cho lµ c„ li™n
quan nhi“u tÌi v†n Æ“, th◊ nay lπi bfi x’p vµo cuËi danh
s∏ch. H‰ lµ:
- Ng≠Íi trÂng tr‰t vµ trong mÈt chıng m˘c hπn ch’
h¨n lµ ng≠Íi nu´i c∏. M∆c dÔ h‰ c„ c∏c Æ∏p ¯ng
Æi“u ki÷n kh∏ lÌn nh≠ng cuËi cÔng y™u c«u c∂i thi÷n
t◊nh h◊nh cÒa h‰ lπi r†t th†p (vµ h‰ c∂m th†y ›t li™n
quan Æ’n v†n Æ“).
Toµn bÈ Æ∏p ¯ng
50
46
45
27
25
41
17
19
9
22
15
10
10
25
7
11
11
23
0
6
-
-
ß∏p ¯ng ti“m n®ng :
(TÊng Æ∏p ¯ng Æ∏p ¯ng hi÷n thÍi)
22
18
17
12
11
19
4
10
6
12
7
5
5
10
3
6
5
9
0
3
Phflng m´i tr≠Íng huy÷n vµ tÿnh, m∆c dÔ h‰ c„ y™u
c«u c∂i thi÷n t◊nh h◊nh r†t mπnh nh≠ng cuËi cÔng h‰
›t th˘c hi÷n nh˜ng hµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËng
trong hi÷n tπi vµ trong t≠¨ng lai.
C∏c trung t©m khuy’n n´ng (vµ Î m¯c ÆÈ hπn ch’
h¨n lµ c∏c thÛ y vi™n), mÈt m∆t h‰ ›t li™n quan Æ’n
v†n Æ“ do c„ y™u c«u c∂i tπo h÷ thËng y’u. M∆t
kh∏c, h‰ cÚng c„ ›t Æ∏p ¯ng hi÷n thÍi vµ Æ∏p ¯ng
ti“m n®ng.
S˘ cÈng t∏c ti“m n®ng
MÈt sË ÆËi t≠Óng nµy muËn mÈt vµi nÈi hµm nµo Æ„
Æ≠Óc c∂i thi÷n (y™u c«u mπnh), mÈt sË ÆËi t≠Óng kh∏c
lπi c„ kh∂ n®ng c∂i thi÷n nh˜ng nÈi hµm nµy (tÊng Æ∏p
¯ng lÌn). Nh≠ vÀy, tÂn tπi s˘ phËi hÓp ti“m n®ng gi˜a
c∏c ÆËi t≠Óng (ho∆c ÆËi t≠Óng nµy c„ tÊng Æ∏p ¯ng bÊ
sung cho y™u c«u cÒa ÆËi t≠Óng kia, ho∆c h‰ c„ Æ∏p
¯ng vµ y™u c«u giËng nhau). N’u c∏c ÆËi t≠Óng ˝ th¯c
Æ≠Óc s˘ t≠¨ng ÆÂng vµ bÊ sung th◊ s˘ ph©n t›ch ch›nh
x∏c nh˜ng th´ng tin nµy c„ th” chÿ ra Æ≠Óc c∏c khu v˘c
HÓp t∏c hi”n nhi™n c«n Æ≠Óc quan t©m.
Nh≠ vÀy, ng≠Íi d©n th≠Íng chÒ y’u h≠Ìng y™u c«u cÒa
m◊nh v“ ph›a nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´i bÎi v◊ Æ©y lµ ÆËi
73
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
t≠Óng s∂n xu†t vµ qu∂n l˝ ch†t th∂i. Do Æ„, h‰ cho rªng
ng≠Íi ch®n nu´i ph∂i quy’t Æfinh th˘c hi÷n c∏c hµnh
ÆÈng Æ” c∂i thi÷n kh©u qu∂n l˝ ch†t th∂i. Theo ng≠Íi
d©n, n™n lµm vi÷c vÌi hÈ ch®n nu´i quy m´ trung b◊nh
trong khu v˘c gi˜a lµng nhi“u h¨n lµ vÌi c∏c loπi hÈ
ch®n nu´i kh∏c. Th˘c vÀy, c„ th” n„i Æ©y lµ nh˜ng hÈ
ch®n nu´i g©y ra nhi“u v†n Æ“ nguy hπi (v÷ sinh, mÔi
h´i) vµ nguy c¨ cho s¯c khoŒ con ng≠Íi vµ vÀt nu´i
nh†t. Ngoµi ra, h‰ cho rªng hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ ch®n
nu´i Î ngoπi vi lµng g©y ›t v†n Æ“ v“ ch†t l≠Óng cuÈc
sËng vµ l©y truy“n b÷nh tÀt h¨n v◊ hÈ ch®n nu´i lÌn Æ∑
c„ c∏c ph≠¨ng ti÷n xˆ l˝ vµ bi’t sˆ dÙng ch†t th∂i. HÈ
ch®n nu´i nh· th◊ nªm ngoµi khu v˘c d©n c≠. CuËi
cÔng, hÈ ch®n nu´i r†t nh· trong khu v˘c d©n c≠ lµ ÆËi
t≠Óng kh´ng c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng lÌn nh≠ng hi÷n
nay, ng≠Íi d©n v…n kh´ng t◊m ra Æ≠Óc gi∂i ph∏p nµo ÆËi
vÌi h‰, m∆c dÔ ng≠Íi d©n Æ“u ˝ th¯c Æ≠Óc m¯c ÆÈ nguy
hπi mµ hÈ ch®n nu´i nh· g©y ra (v÷ sinh m´i tr≠Íng
sËng, nguy c¨ l©y lan b÷nh tÀt).
Trong khi ˝ ki’n chung cÒa ng≠Íi d©n chÿ tÀp trung vµo
ng≠Íi ch®n nu´i trung b◊nh trong khu v˘c d©n c≠ th◊
phäp ph©n t›ch t›nh bÊ sung gi˜a tÊng Æ∏p ¯ng vµ y™u
c«u cho th†y c«n ph∂i xem xät toµn bÈ c∏c nh„m hÈ
ch®n nu´i. Th˘c vÀy, hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ ch®n nu´i
nh· Æ“u c„ tÊng Æ∏p ¯ng mπnh, bÊ sung cho y™u c«u
c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. Nh≠ vÀy,
Æi“u nµy ch¯ng t· kh∂ n®ng c„ th” k’t hÓp t†t c∂ h‰ lπi
vµ Òng hÈ s˘ li™n quan t›ch c˘c cÒa h‰ trong vi÷c x∏c
Æfinh c∏c gi∂i ph∏p nhªm gi∂i quy’t v†n nh˜ng v†n Æ“
74
xˆ l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.
Ph©n t›ch tr™n cho th†y ÆËi t≠Óng quan tr‰ng th¯ hai lµ
ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏ v◊ h‰ c„ nhi“u Æ∏p ¯ng
bÊ sung cho y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµy
ch¯ng t· c«n thi’t ph∂i k’t hÓp c∏c nh„m ÆËi t≠Óng nµy
lπi nhªm Æ∂m b∂o qu∂n l˝ ch†t th∂i tËt h¨n (Æ∆c bi÷t lµ
sˆ dÙng vµ trao ÆÊi ch†t th∂i).
Ph©n t›ch c∏c Æ∏p ¯ng bÊ sung cho y™u c«u cfln chÿ r‚
trong sË c∏c ƨn vfi g©y ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng, c∏c ÆËi
t≠Óng thuÈc Phflng n´ng nghi÷p (tÿnh, huy÷n vµ HÓp
t∏c x∑) vµ trong chıng m˘c hπn ch’ h¨n lµ HÈi n´ng
d©n, c„ kh∂ n®ng th˘c hi÷n hµnh ÆÈng c∂i thi÷n qu∂n
l˝ ch†t th∂i. Phflng m´i tr≠Íng vµ Phflng khuy’n n´ng
c„ ›t Æ∏p ¯ng bÊ sung cho y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng
kh∏c. V◊ vÀy, h‰ bfi coi lµ käm linh hoπt trong c∏c Æ∏p
¯ng vµ theo c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c, s˘ li™n quan cÒa h‰ tÌi
v†n Æ“ trung t©m kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng hi”n nhi™n.
Ph©n t›ch cho th†y vfi tr› quan tr‰ng th¯ t≠ ›t Æ≠Óc ng≠Íi
d©n nhÀn th†y lµ c∏c chÒ tfich x∑. Th˘c vÀy, loπi ÆËi
t≠Óng nµy d≠Íng nh≠ c„ nhi“u Æ∏p ¯ng bÊ sung cho
y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c.
Phäp ph©n t›ch c∏c Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u giËng nhau cho
th†y c∏c ƨn vfi c†p x∑ c«n hoπt ÆÈng k’t hÓp cÔng nhau.
Ph©n t›ch Æ∑ chÿ ra c∏c ƨn vfi Î c†p x∑ vµ c∏c c†p cao
h¨n (huy÷n vµ tÿnh) hoπt ÆÈng mÈt c∏ch t∏ch bi÷t nh≠ng
v…n tÂn tπi mËi quan h÷ th¯ bÀc gi˜a c∏c HÓp t∏c x∑ vµ
c∏c Phflng n´ng nghi÷p huy÷n vµ tÿnh.
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
C∏n bÈ ch›nh trfi huy÷n, HÈi phÙ n˜, thÛ y vi™n vµ c∏c
c¨ sÎ y t’ lµ ba loπi ÆËi t≠Óng c„ th” th†y Æ≠Óc toµn
bÈ t◊nh h◊nh vµ nh˜ng hÀu qu∂ cÒa vi÷c qu∂n l˝ ch†t
th∂i. Tuy nhi™n, ph©n t›ch cho th†y hi÷n nay h‰ cfln c„
›t Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n bÊ sung (thÀm ch› Æ∏p ¯ng ti“m
n®ng) cho y™u c«u cÒa ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµy c„
ngh‹a lµ c«n c∏c ch’ tµi bæt buÈc h‰ th˘c hi÷n c∏c Æ∏p
¯ng nhi“u h¨n. M∆t kh∏c, n„ cfln cho th†y c∏c c∏n bÈ
ch›nh trfi hi÷n nay cfln ch≠a Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc kh∂ n®ng
c∂i thi÷n h÷ thËng.
ßËi t≠Óng chÒ chËt vµ nh˜ng thay ÆÊi c¨ b∂n
(c´ng cÙ hµnh ÆÈng) nhªm th˘c hi÷n qu∏ tr◊nh
thay ÆÊi
PACT cho th†y mÈt sË ÆËi t≠Óng sΩn sµng hµnh ÆÈng
vµ Æ∑ tÂn tπi kh∂ n®ng c∂i thi÷n h÷ thËng ti“m tµng
nh≠ng nh˜ng kh∂ n®ng nµy bfi quy Æfinh bÎi nh˜ng hµnh
ÆÈng kh∏c vµ b∂n th©n nh˜ng hµnh ÆÈng nµy lπi phÙ
thuÈc vµo s˘ t≠¨ng t∏c gi˜a c∏c gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng.
MÙc Æ›ch cÒa ph«n nµy lµ nhªm x∏c Æfinh ÆËi t≠Óng chÒ
chËt c„ th” g©y ∂nh h≠Îng s©u sæc Æ’n s˘ ph∏t tri”n
cÒa h÷ thËng. Ngoµi ra, n„ cfln nhªm t◊m ra c∏c c´ng
cÙ hµnh ÆÈng (nh˜ng {nÈi hµm} mµ s˘ ph∏t tri”n cÒa
n„ ∂nh h≠Îng mπnh Æ’n t≠¨ng lai cÒa h÷ thËng) Æ” gi∂i
quy’t c∏c v†n Æ“ Æang Æ∆t ra.
S˘ ∂nh h≠Îng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng tÌi h÷ thËng: x∏c
Æfinh ÆËi t≠Óng chÒ chËt
Nhªm t◊m ra nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ th” Æ„ng vai trfl lµ
ng≠Íi khÎi x≠Ìng thay ÆÊi, chÛng t´i Æ∑ ph©n t›ch vfi
tr›, ∂nh h≠Îng vµ s˘ phÙ thuÈc cÒa c∏c ÆËi t≠Óng
(Khung 2).
Khung 2 : S˘ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc (mÈt sË kh∏i ni÷m vµ c∏ch t›nh trong ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch PACT)
ChÛng t´i Æ∏nh gi∏ s˘ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc tr˘c ti’p cÒa ÆËi t≠Óng nµy vµo ÆËi t≠Óng kh∏c qua c∏c cuÈc
ph·ng v†n c∏c ÆËi t≠Óng, bªng c∏ch d˘a tr™n Æ∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n vµ {nÈi hµm}. ß∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n xem
xät quy’t Æfinh cÒa ÆËi t≠Óng nµy ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµo Æ’n ÆËi t≠Óng kh∏c. {NÈi hµm} quan t©m Æ’n s˘ t∏c
ÆÈng cÒa vi÷c c∂i thi÷n {nÈi hµm} nµy tÌi mÈt {nÈi hµm} kh∏c.
Bªng c∏c phäp to∏n ma trÀn trong ph≠¨ng ph∏p PACT, chÛng t´i Æ∑ lÀp ra Æ≠Óc m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ phÙ
thuÈc gi∏n ti’p cÒa mÁi ÆËi t≠Óng (ho∆c {nÈi hµm}) tÌi c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c ({nÈi hµm} kh∏c). Ti’p Æ„, bªng c∏ch
gÈp c∏c m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p vµ gi∏n ti’p vµ gÈp ri™ng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc
m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cÒa ÆËi t≠Óng nµy ({nÈi hµm} nµy) l™n ÆËi t≠Óng kh∏c ({nÈi hµm}
kh∏c). Trong khi, nh◊n chung, c∏c ÆËi t≠Óng Æ“u nhÀn th†y mËi quan h÷ phÙ thuÈc vµ ∂nh h≠Îng gi˜a h‰ th◊
h‰ kh„ c„ th” nhÀn th¯c Æ≠Óc mËi quan h÷ phÙ thuÈc (ho∆c ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p), m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊng
m¯c ÆÈ phÙ thuÈc gi˜a h‰ do s˘ t≠¨ng t∏c ph¯c tπp trong nÈi bÈ h÷ thËng.
Toµn bÈ nh˜ng ∂nh h≠Îng vµ toµn bÈ nh˜ng phÙ thuÈc cÒa mÈt ÆËi t≠Óng cho phäp x∏c Æfinh tÊng m¯c ÆÈ ∂nh
h≠Îng vµ tÊng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cÒa ÆËi t≠Óng Æ„. C∏c th´ng tin nµy Æ≠Óc bi”u di‘n tr™n mÈt bi”u ÆÂ. Bi”u
Æ sœ cho phäp x∏c Æfinh vfi tr› cÒa tıng loπi ÆËi t≠Óng (nÈi hµm) ÆËi chi’u vÌi c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c (nÈi hµm kh∏c).
TrÙc tung bi”u thfi m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng. TrÙc hoµnh bi”u thfi m¯c ÆÈ phÙ thuÈc. M¯c ÆÈ phÙ thuÈc vµ ∂nh h≠Îng
trung b◊nh lµ 1 (Xem h◊nh 3 vµ 4). Nh≠ vÀy, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc 4 nh„m ÆËi t≠Óng ({nÈi hµm}), bªng
c∏ch d˘a vµo vfi tr› cÒa c∏c ÆËi t≠Óng.
- ßËi t≠Óng ({nÈi hµm}) nªm Î ph›a tr™n, b™n g„c tr∏i lµ nh„m g©y ∂nh h≠Îng mπnh tÌi c∏c nh„m kh∏c nh≠ng
lπi ›t bfi ∂nh h≠Îng bÎi h‰. ß©y lµ loπi ÆËi t≠Óng quy’t Æfinh Æ’n s˘ ti’n tri”n cÒa h÷ thËng hay cÒa c∏c {nÈi hµm}
{ÆÈng c¨}.
- ßËi t≠Óng ({nÈi hµm}) Æ≠Óc bi”u di‘n Î d≠Ìi, ph›a b™n ph∂i c„ m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cao nh≠ng g©y ∂nh h≠Îng
r†t y’u. ß©y ho∆c lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng phÙ thuÈc vµo quy’t Æfinh cÒa ÆËi t≠Óng kh∏c ho∆c lµ {nÈi hµm} th¯ c†p:
s˘ c∂i thi÷n n„ phÙ thuÈc vµo s˘ c∂i thi÷n cÒa c∏c {nÈi hµm} {ÆÈng c¨}.
- ßËi t≠Óng ({nÈi hµm}) thuÈc ph›a tr™n, ph›a b™n ph∂i c„ m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc cao. ß©y lµ c∏c ÆËi
t≠Óng ho∆c {nÈi hµm} {chÒ chËt}.
- ßËi t≠Óng ({nÈi hµm}) Î d≠Ìi, ph›a b™n tr∏i g©y ›t ∂nh h≠Îng vµ ›t phÙ thuÈc vµo c∏c ÆËi t≠Óng ({nÈi hµm})
kh∏c. H‰ lµ c∏c ÆËi t≠Óng {phÙ} ho∆c {t˘ chÒ} (7).
75
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
H◊nh 3: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng (d˘ng bi”u Æ bªng ph≠¨ng ph∏p PACT)
Ph©n t›ch bi”u Æ v“ tÊng m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊng
m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cho phäp x∏c Æfinh c∏c ÆËi t≠Óng chÒ
chËt cho ÆÊi mÌi. H‰ c„ th” lµm thay ÆÊi mÈt c∏ch gi∏n
ti’p th„i quen cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c.
ßËi t≠Óng phÙ thuÈc nh†t vµo c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c lµ
toµn bÈ ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i
c∏. Th˘c vÀy, h‰ lu´n tu©n theo c∏c tÊ ch¯c, c∏c quy’t
Æfinh cÒa l∑nh Æπo vµ c∏c ƨn vfi hµnh ch›nh.
C∏c ÆËi t≠Óng chÒ chËt g©y nhi“u ∂nh h≠Îng tÌi c∏c ÆËi
t≠Óng kh∏c nh≠ng lπi r†t ›t bfi phÙ thuÈc. Nh„m nµy bao
gÂm Phflng n´ng nghi÷p (huy÷n vµ tÿnh), Phflng m´i
tr≠Íng (huy÷n vµ tÿnh) vµ c∏c chÒ tfich x∑. Loπi ÆËi t≠Óng
cuËi cÔng nµy c„ ∂nh h≠Îng mπnh tÌi ng≠Íi ch®n nu´i
vµ c∏c ƨn vfi c†p x∑.
R†t Æ∏ng ngπc nhi™n khi ph∂i thıa nhÀn c∏c thÛ y vi™n
bfi x’p vµo loπi ÆËi t≠Óng ›t g©y ∂nh h≠Îng nh≠ng r†t phÙ
thuÈc. Hi÷n tπi, vai trfl cÒa h‰ ÆËi vÌi vi÷c qu∂n l˝ ch†t
th∂i ch≠a Æ≠Óc x∏c Æfinh. Tuy nhi™n, n’u ch›nh quy“n
giao cho h‰ vai trfl cË v†n ho∆c qu∂n l˝ ch®n nu´i th◊
h‰ sœ trÎ thµnh nh˜ng nh©n vÀt quan tr‰ng ÆËi vÌi v†n
Æ“ c∂i thi÷n h÷ thËng. Do Æ„, c«n ph∂i c„ mÈt ch›nh
s∏ch chÿ Æπo v◊ hi÷n nay, ng≠Íi ta ›t nhÀn ra kh∂ n®ng
hµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c thÛ y vi™n.
ô c†p x∑, hai loπi ÆËi t≠Óng kh∏c Æang Î ranh giÌi gi˜a
nh„m ÆËi t≠Óng khÎi x≠Ìng thay ÆÊi vµ nh„m ÆËi
t≠Óng {chÒ chËt}: c∏c c¨ sÎ y t’ vµ hÈi phÙ n˜. Hai loπi
ÆËi t≠Óng nµy c„ c∏i nh◊n bao qu∏t v“ toµn bÈ h÷
thËng. ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p cÒa h‰ ›t nh≠ng h‰ c„ th”
g©y ∂nh h≠Îng mÈt c∏ch gi∏n ti’p tÌi ph«n lÌn c∏c ÆËi
t≠Óng kh∏c.
Ph©n t›ch tr™n Æ∑ chÿ ra hai loπi ÆËi t≠Óng {chÒ chËt} lµ
c∏c HÓp t∏c x∑ vµ HÈi n´ng d©n. H‰ c„ th” gi˜ mÈt vai
trfl nµo Æ„ trong qu∏ tr◊nh thay ÆÊi nhÍ kh∂ n®ng t∏c
ÆÈng tÌi ng≠Íi ch®n nu´i.
76
CuËi cÔng, bÈ phÀn nghi™n c¯u, trung t©m khuy’n n´ng
vµ c∏n bÈ l∑nh Æπo lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng kh∏ ÆÈc lÀp vµ
chÿ g©y ›t ∂nh h≠Îng Æ’n ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµy
kh´ng c„ ngh‹a lµ h‰ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng tÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ ch†t th∂i ho∆c h‰ kh´ng n®ng ÆÈng nh≠ng
ng≠Íi d©n th≠Íng ›t bi’t Æ≠Óc v“ nh˜ng g◊ h‰ lµm vµ
kh´ng nhÀn th†y ∂nh h≠Îng cÒa h‰ tÌi h÷ thËng. ß©y
lµ tr≠Íng hÓp sœ x∂y ra ÆËi vÌi c∏n bÈ ch›nh quy“n vµ
c∏n bÈ nghi™n c¯u cÒa huy÷n vµ tÿnh. Ng≠Óc lπi, Æi“u
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
nµy trÎ n™n Æ∏ng ngπc nhi™n h¨n vÌi c∏c Trung t©m
khuy’n n´ng: th»m quy“n cÒa h‰ ch≠a Æ≠Óc x∏c Æfinh
mÈt c∏ch r‚ rµng ho∆c th»m quy“n vµ nh˜ng can thi÷p
cÒa h‰ vµo l‹nh v˘c nµy cfln r†t hπn ch’.
M∆c dÔ c„ y™u c«u mπnh nh≠ng ng≠Íi d©n lπi c„ r†t ›t
∂nh h≠Îng Æ’n c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. Th˘c vÀy, h‰ c„ th∏i
ÆÈ chfiu Æ˘ng vµ chÍ ÆÓi. H‰ kh´ng Æ“ xu†t hµnh ÆÈng
hay t˘ tÊ ch¯c nhªm Æ≠a ra c∏c quan Æi”m cÒa m◊nh
vµ g©y t∏c ÆÈng Æ’n c∏c quy’t Æfinh.
Ånh h≠Îng cÒa nÈi hµm vµ bi÷n ph∏p hµnh ÆÈng
CÚng giËng nh≠ ÆËi vÌi c∏c ÆËi t≠Óng, chÛng t´i th˘c
hi÷n ph©n t›ch mËi quan h÷ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc
gi˜a c∏c nÈi hµm. ßi“u nµy cho phäp x∏c Æfinh Æ≠Óc
m¯c ÆÈ quan tr‰ng cÒa nÈi hµm Æ” bæt Æ«u ti’n tr◊nh
thay ÆÊi (H◊nh 4).
Nh≠ vÀy, nh˜ng {nÈi hµm} c„ y™u c«u c∂i thi÷n lÌn lµ
v†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑, ch†t l≠Óng kh´ng kh›, s¯c khoŒ
con ng≠Íi, vÀt nu´i, ch†t l≠Óng n≠Ìc, ph∏t tri”n n´ng
nghi÷p vµ xu†t kh»u thfit lÓn. Tuy nhi™n, Æ©y lµ nh˜ng
nÈi hµm phÙ thuÈc r†t nhi“u vµo c∏c nÈi hµm kh∏c. Do
Æ„, hi÷n nay, n’u ng≠Íi d©n chÿ tÀp trung vµo nh˜ng nÈi
hµm nµy th◊ sœ kh´ng tπo ra ÆÈng l˘c lµm thay ÆÊi h÷
thËng vµ lÓi ›ch tı vi÷c nghi™n c¯u nh˜ng nÈi hµm Æ„
sœ bfi hπn ch’.
Ph©n t›ch cho phäp chÿ ra nh˜ng nÈi hµm {ÆÈng c¨}.
ß©y lµ nh„m nÈi hµm g©y ∂nh h≠Îng nhi“u nh†t. Do
Æ„, n„ c„ th” trÎ thµnh c´ng cÙ hi÷u qu∂, tπo Æi“u ki÷n
thuÀn lÓi cho s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng.
Nh˜ng nÈi hµm c„ m¯c ÆÈ quan tr‰ng nh†t (g©y ∂nh
h≠Îng nhi“u nh†t vµ ›t phÙ thuÈc nh†t) lµ nÈi hµm {tÊ
H◊nh 4 : T«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm (bi”u Æ Æ≠Óc x©y d˘ng theo ph≠¨ng ph∏p PACT)
77
NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“
qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh
ch¯c} vµ {chÿ thfi} (nªm ngoµi giÌi hπn bi”u ÆÂ). ßi“u nµy
nh†n mπnh s˘ c«n thi’t x∏c Æfinh vai trfl cÒa tıng ÆËi
t≠Óng (nh†t lµ vai trfl Æi“u phËi vµ hoµ gi∂i), th˘c hi÷n
c∏c h◊nh th¯c HÓp t∏c mÌi, x©y d˘ng c∏c chÿ thfi thıa
nhÀn m¯c ÆÈ quan tr‰ng cÒa c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra vµ tπo
ÆÈng l˘c gi∂i quy’t v†n Æ“.
{Quy Æfinh Æfia ph≠¨ng} vµ {ph∏p ch’} lµ nh˜ng nÈi hµm
quan tr‰ng Î vfi tr› th¯ hai. Th˘c vÀy, c∏c nÈi hµm nµy
cho phäp thıa nhÀn vµ cÒng cË c∏c chÿ thfi (ÆËi vÌi ph∏p
ch’) vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c mÌi (ÆËi vÌi c∏c quy Æfinh
Æfia ph≠¨ng).
߯ng Î vfi tr› th¯ ba lµ nÈi hµm næm bæt ki’n th¯c (v“ k‹
thuÀt xˆ l˝, sˆ dÙng ch†t th∂i lµm ph©n b„n, cho c∏ vµ
th˘c trπng ´ nhi‘m hi÷n nay), c„ ˝ ngh‹a quan tr‰ng ÆËi
vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng. Th˘c vÀy, n’u c∏c ÆËi
t≠Óng c„ y™u c«u y’u trong l‹nh v˘c nµy th◊ nÈi hµm tr™n
sœ ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p nh≠ng r†t rÈng Æ’n h÷ thËng v◊
n„ mang lπi nh˜ng gi∂i ph∏p v“ tÊ ch¯c vµ k‹ thuÀt Æ”
c∂i thi÷n h÷ thËng.
C´ng t∏c {tuy™n tuy“n} vµ {qu∂n l˝ n´ng hÈ} Æ≠Óc x’p
vµo vfi tr› th¯ t≠; Æ©y lµ nÈi hµm c„ t›nh ch†t ÆÈng l˘c ÆËi
vÌi h÷ thËng. M∆c dÔ c∏c ÆËi t≠Óng th≠Íng ›t xem xät
loπi nÈi hµm nµy nh≠ng n„ c„ ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng.
Thi’u th´ng tin tuy™n truy“n lµ mÈt hπn ch’ lÌn ÆËi vÌi
s˘ ti’n tri”n cÒa h÷ thËng vµ c´ng t∏c tuy™n truy“n
(chuy”n th´ng tin tı kh©u nghi™n c¯u tÌi ng≠Íi s∂n xu†t,
Ƶo tπo k‹ thuÀt vµ vÀn ÆÈng ng≠Íi d©n) Æ≠Óc coi lµ mÈt
gi∂i ph∏p lÌn. T≠¨ng t˘ nh≠ vÀy, qu∂n l˝ n´ng hÈ lµ Æi“u
r†t c«n thi’t v◊ n’u kh´ng c„ n„, t†t c∂ c∏c nÁ l˘c tuy™n
truy“n vµ quy Æfinh trÎ n™n v´ ngh‹a.
ß” chuy”n nh˜ng nÈi hµm {ÆÈng c¨} nµy sang nh˜ng
nÈi hµm c„ t›nh phÙ thuÈc cao, c∏c ÆËi t≠Óng c«n c∂i
thi÷n nÈi hµm {then chËt} (nÈi hµm g©y ∂nh h≠Îng vµ
bfi phÙ thuÈc). ß„ lµ:
- Qu∂n l˝ xung ÆÈt; c«n c„ s˘ ph©n xˆ hÓp l˝ gi˜a
nh˜ng hÈ cÀn k“ nhau, gi˜a nh˜ng hÈ c„ xung ÆÈt
do hÈ nµy g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi hoπt ÆÈng s∂n
xu†t cÒa hÈ kh∏c ho∆c trong tr≠Íng hÓp trao ÆÊi Ɔt.
ßi“u nµy cho phäp c∂i thi÷n t†t c∂ c∏c nÈi hµm li™n
quan Æ’n ch†t l≠Óng cuÈc sËng (nguy hπi cÒa ch†t
th∂i ch®n nu´i, s¯c khoŒ con ng≠Íi), s∂n xu†t (xu†t
kh»u, ph∏t tri”n n´ng th´n, s¯c khoŒ vÀt nu´i). Tuy
nhi™n, ph©n xˆ xung ÆÈt phÙ thuÈc vµo vi÷c th˘c thi
c∏c chÿ thfi vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c mÌi.
- Ch†t l≠Óng n≠Ìc; qu∂n l˝ tËt ch†t l≠Óng n≠Ìc c„ th”
c∂i thi÷n Æ≠Óc c∏c nÈi hµm kh∏c (m´i tr≠Íng sËng,
Æ∆c bi÷t lµ b÷nh cÒa ng≠Íi vµ vÀt nu´i). Tuy nhi™n,
qu∂n l˝ ch†t l≠Óng n≠Ìc phÙ thuÈc vµo ki’n th¯c,
chÿ thfi vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c.
78
CuËi cÔng, r†t thÛ vfi rÛt ra k’t luÀn rªng trao ÆÊi ch†t
th∂i (nÈi hµm {ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’} vµ trong chıng
m˘c hπn ch’ h¨n lµ {khˆ ch†t th∂i}) vµ sˆ dÙng ch†t
th∂i cho c∏c hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p kh∏c (nÈi hµm
{qu∂n l˝ trong n´ng hÈ}) lµ nh˜ng nÈi hµm ›t ∂nh h≠Îng
vµ ›t phÙ thuÈc. C∏c ÆËi t≠Óng kh´ng h“ nhÀn th†y mËi
quan h÷ gi˜a vi÷c sˆ dÙng ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ vµ
ch†t l≠Óng n≠Ìc. M∆t kh∏c, h‰ cÚng kh´ng bi’t nh˜ng
t∏c ÆÈng c„ th” x∂y ra nhÍ sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝ h¨n
trong phπm vi n´ng hÈ. Theo h‰, qu∂n l˝ ch†t th∂i c„
ngh‹a lµ xˆ l˝ chÛng Æ” tr∏nh nh˜ng t∏c ÆÈng x†u Æ’n
s¯c khoŒ.
K’t luÀn: c∏c y’u tË c«n xem xät vµ bæt Æ«u
th∂o luÀn
V†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn g©y lo læng cho toµn bÈ c∏c
ÆËi t≠Óng trong tÿnh Th∏i B◊nh, tı ng≠Íi s∂n xu†t, ng≠Íi
d©n th≠Íng Æ’n c∏c c∏n bÈ ch›nh trfi vµ hµnh ch›nh Î
t†t c∂ c∏c c†p. V†n Æ“ n∂y sinh tı vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i
khi’n c∏c ÆËi t≠Óng lo læng nh†t lµ ch†t l≠Óng cuÈc sËng
(mÔi h´i, v÷ sinh lµng x∑) vµ c∏c nguy c¨ Æ’n s¯c khoŒ
con ng≠Íi. Ngoµi ra, ph©n t›ch cho th†y xung ÆÈt gi˜a
c∏c n´ng hÈ do qu∂n l˝ ch†t th∂i cÚng lµ mÈt v†n Æ“
thu hÛt s˘ quan t©m cÒa ng≠Íi d©n.
ßËi m∆t vÌi nh˜ng th∏ch th¯c nµy, c∏c ÆËi t≠Óng Æ“
xu†t r†t nhi“u h≠Ìng hµnh ÆÈng. Ngoµi gi∂i ph∏p ∏p
dÙng k‹ thuÀt t›ch tr˜, xˆ l˝ (chÒ y’u lµ h÷ thËng Biogaz
ÆËi vÌi hÈ ch®n nu´i lÌn vµ trung b◊nh) vµ di dÍi ch®n
nu´i ra ngoµi khu v˘c d©n c≠ Æang Æ≠Óc ch›nh quy“n
khuy’n kh›ch, cfln mÈt sË gi∂i ph∏p mÌi kh∏c nh≠ sˆ
dÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝, ph∏t tri”n trao ÆÊi ch†t
th∂i gi˜a hÈ thıa ph©n vµ hÈ thi’u ph©n, tÀp hu†n cho
c∏c ÆËi t≠Óng vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i.
D˘a tr™n ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n, ph©n t›ch th” ch’ theo
ph≠¨ng ph∏p PACT cho phäp x∏c Æfinh h≠Ìng c∂i tπo
t◊nh h◊nh c„ th” vµ chÿ ra y’u tË giÛp bæt Æ«u mÈt b≠Ìc
thay ÆÊi c«n thi’t.
Xu†t hi÷n nhi“u kh∂ n®ng c∂i thi÷n ti“m n®ng. Th˘c
vÀy, n’u toµn bÈ ng≠Íi d©n cho rªng c∂i tπo t◊nh h◊nh
lµ vi÷c cÒa ng≠Íi ch®n nu´i th◊ nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´i
nµy cÚng sœ sΩn sµng hµnh ÆÈng. Ngoµi ra, mÈt sË ÆËi
t≠Óng kh∏c Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂ n®ng gi∂i quy’t
nh˜ng th∏ch th¯c tr™n lµ c∏c chÒ tfich x∑ vµ c∏c tÊ ch¯c
ch›nh trfi x∑ hÈi nh≠ HÈi phÙ n˜, HÈi n´ng d©n. CuËi
cÔng, c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂ n®ng hµnh
ÆÈng vµ ch†p nhÀn hµnh ÆÈng, ngoµi hÈ ch®n nu´i lÌn
vµ trung b◊nh, lµ hÈ ch®n nu´i nh·, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ
ng≠Íi nu´i c∏/ng≠Íi sˆ dÙng ph©n. H‰ lµ nh˜ng ÆËi
t≠Óng tÀn dÙng ph©n cho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng
V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.
nghi÷p kh∏c. MÈt sË h≠Ìng hµnh ÆÈng mµ ›t ng≠Íi quan
t©m Æ’n nh≠ng Æem lπi nh˜ng gi∂i ph∏p hi÷u qu∂ lµ x©y
d˘ng h÷ thËng xˆ l˝ chung (ao, k™nh m≠¨ng, t›ch tr˜,...)
vµ x∏c Æfinh vai trfl tr‰ng tµi ph©n gi∂i xung ÆÈt do nh˜ng
t∏c ÆÈng kinh t’ ti™u c˘c (c∏c hÈ g©y ra cho nhau) ho∆c
do ph©n chia Ɔt Æai,...
Nh≠ vÀy, trong khi nhi“u h≠Ìng hµnh ÆÈng Æang Æ≠Óc
xem xät vµ trong khi nh„m ÆËi t≠Óng nµy sΩn sµng
hµnh ÆÈng Æ” Æ∏p ¯ng y™u c«u cÒa nh„m ÆËi t≠Óng
kh∏c th◊ c∏c trÎ ngπi ÆËi vÌi qu∏ tr◊nh th˘c hi÷n thay ÆÊi
d≠Íng nh≠ v…n cfln Æ„. Ph©n t›ch Æ∑ chÿ ra nhi“u nh©n
tË ch›nh kh´ng xu†t hi÷n ngay tı Æ«u vµ Æang trÎ thµnh
Æ“ tµi nghi™n c¯u nhªm mÙc Æ›ch x„a b· nh˜ng trÎ ngπi
tr™n. C∏c nh©n tË ch›nh Î Æ©y lµ lÀp n™n {c∏c tÊ ch¯c},
vµ Æ≠a ra c∏c {chÿ thfi}. Th˘c vÀy, n’u thi’u c∏c chÿ thfi
th◊ sœ kh´ng th” tπo ra ÆÈng l˘c giÛp ng≠Íi d©n c„ th”
thıa nhÀn Æ≠Óc t◊nh h◊nh vµ x∏c Æfinh c∏c h≠Ìng Æi.
Thi’u s˘ phËi hÓp gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng (chia sŒ th´ng tin,
thËng nh†t c∏c quy’t Æfinh) vµ kh´ng x∏c Æfinh r‚ vai trfl
cÒa tıng ng≠Íi lµ nh˜ng kh„ kh®n lÌn ÆËi vÌi vi÷c c∂i
thi÷n h÷ thËng. Ngoµi ra, mÈt sË nguy™n nh©n kh∏c c„
∂nh h≠Îng tÌi s˘ thay ÆÊi lµ vi÷c x∏c Æfinh c∏c quy Æfinh,
khu´n khÊ ph∏p luÀt, s˘ chi’m l‹nh ki’n th¯c, c∂i thi÷n
c´ng t∏c tuy™n truy“n (v“ k‹ thuÀt xˆ l˝, h◊nh th¯c qu∂n
l˝ ch†t th∂i trong n´ng hÈ vµ th˘c trπng cÒa tÿnh) vµ th˘c
hi÷n qu∂n l˝ ch®n nu´i.
ß” bæt Æ«u ti’n tr◊nh thay ÆÊi, c«n x∏c Æfinh r‚ c∏c ÆËi
t≠Óng chÒ chËt c„ ∂nh h≠Îng mπnh tÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa
h÷ thËng. Nh◊n chung, h‰ lµ nh˜ng ng≠Íi hi÷n nay ›t
Æ≠Óc xem xät Æ’n trong v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i. H‰ lµ
c∏c chÒ tfich x∑, c∏c Phflng n´ng nghi÷p, m´i tr≠Íng
huy÷n vµ tÿnh, c∏c c¨ sÎ y t’ x∑ vµ HÈi phÙ n˜.
Nh˜ng k’t qu∂ tr™n cho phäp Æ≠a ra mÈt c∏i nh◊n mÌi
v“ v†n Æ“. CuÈc trao ÆÊi tÊng k’t c∏c k’t qu∂ cÒa ph©n
t›ch th” ch’ Æ∑ giÛp ng≠Íi d©n nhÀn ra Æ≠Óc nh˜ng hπn
ch’ trong c∏c ph≠¨ng th¯c qu∂n l˝ ch†t th∂i hi÷n tπi vµ
c∏c gi∂i ph∏p mµ h‰ Æang th˘c hi÷n. Gi∂i ph∏p Biogaz
vµ di dÍi ch®n nu´i chÿ phÔ hÓp cho nh˜ng hÈ ch®n nu´i
lÌn vµ s˘ bæt buÈc th˘c hi÷n mÈt trong hai gi∂i ph∏p nµy
trong t≠¨ng lai sœ g©y t∏c ÆÈng x†u tÌi ng≠Íi ch®n nu´i
nh· v◊ h‰ th≠Íng kh´ng c„ kinh ph› Æ«u t≠ s∂n xu†t.
Ngoµi ra, hai gi∂i ph∏p tr™n chÿ cho phäp gi∂i quy’t
Æ≠Óc mÈt ph«n cÒa v†n Æ“, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi nÈi hµm
ch†t l≠Óng n≠Ìc (nit¨). CuÈc h‰p trao ÆÊi nµy cÚng lµ
mÈt c¨ hÈi Æ” c∏c ÆËi t≠Óng c„ th” trao ÆÊi vµ tranh luÀn
v“ c∏c h◊nh th¯c qu∂n l˝ ch†t th∂i mÌi thÀm ch› cfln
ch≠a Æ≠Óc tri”n khai. ß„ lµ trao ÆÊi th´ng tin, k’t hÓp
quan Æi”m cÒa c∏c ÆËi t≠Óng, thi’t lÀp mËi li™n h÷ nhªm
m„c nËi qu∏ tr◊nh th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p mÌi ho∆c bÊ
sung vÌi c∏c hµnh ÆÈng hi÷n tπi.
Nghi™n c¯u vµ nh˜ng ¯ng dÙng Æ«u ti™n cÒa n„ cho
th†y s˘ c«n thi’t ph∂i ti’p tÙc vµ t◊m hi”u s©u h¨n n˜a
v“ c∏c k‹ thuÀt qu∂n l˝ ch†t th∂i (qu∂n l˝ Î quy m´ n´ng
hÈ, chuy”n ho∏ ph©n,..) v◊ Æ©y lµ mÈt nh©n tË quan
tr‰ng ÆËi vÌi t≠¨ng lai cÒa h÷ thËng. Nghi™n c¯u cÚng
chÿ ra ng≠Íi d©n c«n nhÀn th¯c ÆÛng h¨n mÈt sË v†n
Æ“ nghi™n c¯u nh≠ ch†t l≠Óng n≠Ìc (nguy c¨ ´ nhi‘m
bÎi nitrat) vµ mÈt sË gi∂i ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i nh≠ trao
ÆÊi ph©n Æ” ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa n„. CuËi cÔng,
nghi™n c¯u nµy c„ mÙc Æ›ch khuy’n kh›ch c∏c ch≠¨ng
tr◊nh nghi™n c¯u-hµnh ÆÈng nhªm x©y d˘ng c∏c quy tæc
qu∂n l˝ tÀp th”, s˘ hÓp t∏c gi˜a nhi“u ÆËi t≠Óng vµ th˘c
hi÷n c∏c ch›nh s∏ch chung mµ c∏c ÆËi t≠Óng Æ∑ thËng
nh†t vÌi nhau nhªm qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i tËt h¨n
trong tÿnh Th∏i B◊nh (8).
Tµi li÷u tham kh∂o
1. Le Coq JF, Jäsus F, Le Thi Nham, Vu Trong Binh.
Pig commodity chain in red river delta: Identification
of the stakes and definition concerted solutions.
säminaire PAOPA {des approches inovantes au
service du däveloppement agricole}. Ha Noi, 2002.
2. Jäsus F, Bourgeois R. Incorporating collective decision in public management practical coordination of
actors’ preferences. IASCP 2002 Conference,
2002.
3. Ollagnon H. Une approche patrimoniale de la gestion de la qualitä: une application µ la nature et au
vivant - Pour une äcologie de l’action. Paris, France:
Universitä Paris (I) Panthäon-Sorbonne, 1998:560.
4. Moustier P, Dao TA, Figuie M. Marchä alimentaire
et däveloppement agricole au Vietnam. Hanoi,
Vietnam: MALICA, 2003.
5. Le Thanh Luu. Le systÃme de culture VAC dans le
Nord du Vietnam. In: Center IIplrrW, ed. Intägration
agriculture-aquaculture Principes de base et exemples. Rome: Organisation des Nations Unies pour
l’alimentation et l’agriculture, 2003.
6. Jésus F. PACT A pro-active conciliation tool.
Analysing Stakeholders' Inter-Relations Monograph n°41: CGPRT Centre, 2001.
7. Jäsus F, Le Coq JF, Bourgeois R, Dao TT, Dao TA.
ECOPOL, une dämarche pour l’appui µ la däfinition
concertäe de däcision publique, une application au
Vietnam dans le cas des filiÃres de riz et de porc.
Colloque {Des innovations au service du
däveloppement agricole}. Hanoi, 2003.
79